Türk Dilinin Bugünkü Durumu ve Yayılma Alanları

Türk Dilinin Bugünkü Durumu ve Yayılma Alanları

Dünyanın en hareketli milletlerinden biri olan Türklerin coğrafyası, tarih boyunca durmadan değişmiştir. Dolayısıyla Türk dilinin yayılma alanları da bu hareketliliğe bağlı olarak bazen genişlemiş bazen daralmıştır. Türk dilinin tarihî yayılma alanları, bugünden daha geniştir. Günümüzde bu alan biraz daralmıştır. Ancak yine de Türk dili, dünya dilleri arasında konuşulduğu coğrafyanın büyüklüğü bakımından birinci, ana dili olarak üçüncü ve konuşan insan sayısı bakımından beşinci sıradadır.

UNESCO dünyada en çok konuşulan ilk 10 dili şöyle sıralamıştır:

• Çince,
• İngilizce,
• İspanyolca,
• Hintçe,
• Türkçe,
• Arapça,
• Portekizce,
• Bengalce,
• Rusça,
• Japonca.

Bugün Türkler, ana hatları ile Balkanlardan Büyük Okyanus’a, Kuzey Buz Denizi’nden Tibet’e kadar olan sahada yaşarlar. Bütün bu alanda Türk nüfusu yer yer farklı yoğunlukta bulunmakta ve Türkçe farklı lehçeler halinde konuşulmaktadır. Bununla birlikte, Macar bilgini H. Vámbéry’nin belirttiği gibi Türkçe bilen bir insan Balkanlardan Çin’e kadar Türkçe konuşarak gidebilir. Türkçe, bu coğrafyada yaşayan bütün insanların ortak anlaşma aracıdır.

Türkçe, dünyanın birçok ülkesinde ilgi gören, öğrenilen ve öğretilen bir dildir.

Avrasya coğrafyasında ‘geçer bölge dili’ (lingua franca) olan Türkçe, dünyanın çok sayıda ülkesindeki üniversitelerde, bilimsel olarak araştırılmakta ve öğretilmektedir. Türk dili ile yazılan edebî ve bilimsel eserler dünyanın her yerinde, özel ve resmî kitaplıkları doldurmaktadır. Türkçe, dünyanın neredeyse her dilinde sözlükleri, gramerleri olan saygın ve yaygın bir dildir.

Zengin söz varlığı, yaygın kullanımı, bilimsel alanlara ait terminolojisi, soyut kavramları karşılamadaki üstün yeteneği, zengin deyimleri, çok düzenli yazım, ses ve şekil yapısıyla Türkçe dünyanın önde gelen bilim ve edebiyat dillerinden biridir.

Türkçe; Göktürk, Uygur, Arap, Latin, Kiril alfabeleri başta olmak üzere, 10’dan fazla alfabe ile yazıya geçirilmiş bir dildir.

Günümüzde Türk dünyasında Latin, Arap ve Kiril alfabeleri kullanılmaktadır. Türkiye, Kıbrıs, Yunanistan ve Bulgaristan’daki Türkler, Türkiye Cumhuriyeti’nin resmî alfabesini, yani Latin alfabesini; Çin, İran, Afganistan, Irak ve Suriye’dekiler Arap alfabesini; Sovyetler Birliği’nden ayrılan bağımsız Türk cumhuriyetlerinden Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan Latin alfabesini; Kazakistan ile Kırgızistan ise Kiril alfabesini kullanılmaktadırlar. Rusya Federasyonuna bağlı özerk Türk cumhuriyetlerinde ise halen Kiril alfabesi kullanılmaya devam edilmektedir.

Farklı lehçeler hâlinde de olsa, Türkçe bugün Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan, Azerbaycan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkiye gibi yedi bağımsız Türk devletinin resmî dili, devlet dilidir. Çin (Doğu Türkistan), Tacikistan, Afganistan, İran, Irak, Suriye, Yunanistan, Makedonya, Bulgaristan, Romanya, Moldova, Ukrayna ve Rusya Federasyonu içinde de önemli sayıda Türk yaşamakta ve bu ülkelerin bir bölümündeki özerk bölgelerde Türkçe ikinci resmî dil durumundadır. Ayrıca Avrupa’da, özellikle Almanya’da önemli sayıda Türk yaşamaktadır. Bugün Almanya’da Almancadan sonra en fazla konuşulan ikinci yerleşik ana dili Türkçedir.

Bütün bu alanlarda yaşayan Türkler, aşağıdaki üç lehçeden biri ile konuşmaktadırlar.

1. Türkçe ( y grubu)
2. Çuvaşça ( r grubu)
3. Yakutça (t grubu)

Çuvaşça ve Yakutça yüzyıllar boyunca konuşma dili olarak yaşamış, ancak XIXXX. yüzyıllarda yazı dili hâline gelmiştir. Çuvaşlar, Moskova ile Kazan arasında İdil (Volga) ırmağı boylarında yaşarlar. Esas nüfus, Çuvaşistan Özerk Cumhuriyetinde olmakla birlikte, Tataristan ve Başkurdistan’da da Çuvaşlar bulunmaktadır. Çuvaşların küçük bir bölümü Müslüman, çoğunluğu ise Ortodoks Hristiyandır. Başkentleri Çeboksarı olan Çuvaşların toplam nüfusu 4.300.000 kadardır.

Yakutlar Sibirya’da Katanga, Ölenek, Lena ve Kamçatka’da Kelima ırmakları çevresinde yaşarlar. Rusya Federasyonuna bağlı özerk Yakutistan Cumhuriyeti içinde yaşayan Yakutların nüfusu 1.000.000 civarındadır. Küçük bir kısmı Müslüman, bir bölümü Şaman, büyük bir kısmı da Ortodoks Hristiyan’dır. Başkentleri Yakutsk’tur.

Bu iki lehçe dışında kalan diğer Türk yazı dillerinin ve lehçelerinin ortaya çıkışını ve gelişimini daha önce izah etmiştik. Türkçe kolundan doğmuş yakın lehçeleri de şöyle tasnif edebiliriz:

Batı / Güneybatı Türkçesi

• Türkiye Türkçesi: Türkiye, Irak, Suriye, Kıbrıs, Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya, Hırvatistan, BosnaHersek, Kosova ve Almanya başta olmak üzere Türkiye Türklerinin bulunduğu ülkelerde).
• Gagavuz Türkçesi: Moldova (Gagavuz yeri), Ukrayna, Romanya ve Bulgaristan’da.
• Azerbaycan Türkçesi: Kuzey Azerbaycan, İran (Güney Azerbaycan), Gürcistan ve Türkiye’de.
• Türkmen Türkçesi: Türkmenistan, İran (Horasan), Afganistan ve Pakistan’da.
• Kuzeydoğu / Doğu Türkçesi
• Özbek Türkçesi: Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Afganistan, Tacikistan ve Pakistan’da.
• Uygur Türkçesi: Çin (Doğu Türkistan) ve Kazakistan’da.
• Kazak Türkçesi: Kazakistan, Moğolistan ve Doğu Türkistan’da.
• Karakalpak Türkçesi: Özbekistan (Karakalpak özerk bölgesinde).
• Kırgız Türkçesi: Kırgızistan ve Doğu Türkistan’da.
• Kazan (Tatar) Türkçesi: Tataristan, Başkurdistan’da.
• Başkurt Türkçesi: Başkurdistan, Tataristan ve Rusya’da.
• Kırım Türkçesi: Kırım, Özbekistan ve Romanya’da.
• Nogay Türkçesi: Kuzey KaThasya, Rusya’da.
• Karaçay Türkçesi: Kuzey KaThasya, Rusya’da
• Malkar Türkçesi: Kuzey KaThasya, Rusya’da.
• Kumuk Türkçesi: Kuzey KaThasya, Rusya’da.
• Altay Türkçesi: Rusya, Altay Özerk Cumhuriyetinde.
• Hakas (Abakan) Türkçesi: Rusya, Hakas Bölgesi, Çin’in Kansu eyaletinde.
• Tuva Türkçesi: Rusya, Tuva bölgesi ve Moğolistan’da.
• Karay Türkçesi: Polonya ve Litvanya’da.

Türk Dilini Konuşan Nüfus

Dünyadaki Türk nüfusu ya da Türkçe konuşan insan sayısı konusunda çok farklı bilgiler vardır. Kimi kaynaklar 140150 milyondan bahsederken kimileri de 300350 milyon rakamlarını vermektedir. Bu farklılıklar, çok geniş bir coğrafyada, değişik ülkelerin sınırları içinde, çeşitli statülerde yaşayan Türklerin nüfusunun tam olarak bilinmemesinden kaynaklanmaktadır.

Bizim tespitlerimize göre bugün Türkçe konuşan nüfus yaklaşık olarak şöyledir.

Batı / Güneybatı Türkçesi

1. Türkiye Türkçesi

Türkiye’de

65.000.000

Irak’ta

1.100.000

Suriye’de

200.000

Kıbrıs’ta

200.000

Yunanistan’da

200.000

Bulgaristan’da

1.800.000

Yugoslavya’da

500.000

Toplam

69.000.000

2. Gagavuz Türkçesi

Moldova’da

197.164

Romanya ve Bulgaristan’da

50.000

Toplam

247.164

3. Azerbaycan Türkçesi

Kuzey Azerbaycan (Azerbaycan ve Gürcistan’da)

8.922.000

Güney Azerbaycan (İran’da)

25.000.000

Toplam

24.791.106

4. Türkmen Türkçesi

Türkmenistan’da

2.718.297

Horasan (İran’da)

1.000.000

Afganistan ve Pakistan’da

300.000

Toplam

4.018.297

Kuzeydoğu / Doğu Türkçesi

1. Özbek Türkçesi

Özbekistan, Afganistan, Pakistan ve Tacikistan’da

21.000.000

2. Uygur Türkçesi

Doğu Türkistan (Çin’de), Kazakistan, Rusya’da

17.000.000

3. Kazak Türkçesi

Kazakistan’da, Doğu Türkistan (Çin’de).

11.000.000

4. Karakalpak Türkçesi

Özbekistan’da

600.000

5. Kırgız Türkçesi

Kırgızistan ve Doğu Türkistan (Çin’de)

3.300.000

6. Kazan ve Kırım Tatar Türkçesi

Tataristan (Rusya) ve Kırım ( Ukrayna’da)

16.000.000

7. Başkurt Türkçesi

Başkurdistan ( Rusya’da )

2.500.000

8. Nogay Türkçesi

Kuzey KaThasya (Rusya’da)

300.000

9. Karaçay Türkçesi

Kuzey KaThasya (Rusya’da)

400.000

10. Malkar Türkçesi

Kuzey KaThasya (Rusya’da)

200.000

11. Kumuk Türkçesi

Kuzey KaThasya (Rusya’da)

282.178

12. Altay Türkçesi

Altay Özerk Bölgesi (Rusya’da)

180.000

13. Hakas (Abakan) Türkçesi

Hakas bölgesi (Rusya’da) ve Çin’in Kansu eyaletinde

150.000

14. Tuva Türkçesi

Tuva bölgesi (Rusya’da) ve Moğolistan’da

300.000

15. Diğer Ülkelerdeki Türkler

8.900.000

Türk Dünyasının Toplam Nüfusu

187.049.639

Buna 4.300.000 Çuvaş ile 1.000.000 Yakut’u da eklersek, toplam nüfus: 183.218.745 olur. Burada kullanılan rakamlar, 1989 yılında Sovyetler Birliğinde yapılan nüfus sayımı verilerine ve Yusuf Dönmez’in 1995 yılını esas alarak yaptığı tespitlere dayanmaktadır. Nüfus sayımlarındaki eksiklikler bir yana, bugüne kadarki nüfus artışını eklersek, bu sayının tahminen 190 ila 200 milyon dolayında olduğunu söyleyebiliriz.