Halk Şiiri, Halk Şiiri Türleri

Halk Şiiri, Halk Şiiri Türleri

Halk şiiri, halk kültürünün en etkin, en yaygın ve özgün kollarındandır. Halk şiirinin genellikle sözlü bir etkinlik olması ve egemen çevrelerce küçümsenmesi onun yazılı kaynaklara geçmesini kısıtlamıştır. Bu nedenle halk, onu yüzyıllarca gözü gibi korumuş, kulaktan kulağa ve kuşaktan kuşağa aktararak bugünlere getirmiştir.

Halk edebiyatındaki coşku ve heyecana bağlı metinler ürünlerin sahibi, işlediği konular gibi özellikler dikkate alınarak üç ayrı kolda incelenmiştir:

• Anonim Halk Şiiri
• Âşık Tarzı Halk Şiiri
• Dini-Tasavvufi Halk Şiiri

Bunların dışında Halk Şiiri’nde aruz ölçüsüyle yazılan bazı nazım şekilleri de vardır.
 

Dini-Tasavvufi Halk Şiiri

 

Dini- Tasavvufi Halk şiiri, 13. yüzyılda Babai isyan­ları, Moğol istilası, haçlı seferleri, inanç ve kültür farklılıkları sosyal ve siyasi huzursuzluklarla dolu Anadolu’da oluşmuştur.

Dini-Tasavvufi Halk Şiirinin Özellikleri

Tasavvuf düşüncesini temel alır.

Kurucusu Ahmet Yesevi’dir.

Tasavvufun amacı insanı olgunlaştırmak ve onu insan-ı kâmil yapmaktır.

Tasavvufta önemli olan Allah aşkıdır; yani ilahı aşktır.

Tasavvufa göre bütün evren Allah’tan bir parçadır ve in­san nefsi arzularından arınarak gönlünü ilahi aşkla doldurarak Allah’a ulaşabilir.

Tekkeler etrafında bir araya gelen tasavvufçular bu görüşlerini, İslamiyet’i yaymak için edebiyatı bir araç olarak görmüşlerdir.

İlahi aşkın ele alındığı lirik ve didaktik ürünler verilmiştir.

Şiirler ağırlıklı olarak müzik eşliğinde söylenmiştir.

Genel olarak hece ölçüsü kullanılmış olsa da aruz ölçüsü de kullanılmıştır.

Nazım birimi olarak hem dörtlük hem de beyit kullanılmıştır.

Özellikle “koşma” nazım şekliyle ilahi, nutuk, şathiye, dev­riye, nefes nazım türlerinde şiirler yazılmıştır.

Gazel, kaside, mesnevi nazım şekliyle şiirlerin yazıldığı da görülmektedir.

Tasavvufi terimlerin ve bazı yabancı sözlerin dışında genellikle halkın konuştuğu dil kullanılmıştır.

Oğuz Türkçe­sinin Anadolu’daki ilk ürünlerinde sade bir dil kullanılmıştır.

Âşık Paşa, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli ve Mevlana 13. ve 14. yüzyıl mutasavvıflarındandır.

Yunus Emre’nin dili dönemin diğer sanatçılarına göre daha sadedir.

Dini-tasavvufi halk şiiri nazım türleri şunlardır:

• İlahi
• Nefes
• Şathiye
• Devriye
• Nutuk

Aşık Tarzı Halk Şiiri

Halkın “âşık” dediği saz şairleri tarafından oluşturulmuştur.

Aşık Tarzı Halk Şiirinin Genel Özellikleri

İslamiyet’ten önceki “ozan”ın, “âşık” adını alması, sözlü edebiyatımızın devamlılığının göstergesidir.

Şairler genellikle okuma yazma bilmeyen âşıklar usta-çırak iliş­kisiyle yetişmişlerdir.

Âşıklar köylerde, şehirlerde veya asker ocaklarında yetiş­mişlerdir.

Asker ocaklarında veya şehirlerde yetişen âşıklar (kalem şuarası)medreselerde okuduklarından dolayı Divan edebi­yatından etkilenmişlerdir.

Aşk, toplumsal olaylar, doğa güzellikleri işlenen başlıca konulardır.

Âşık edebiyatı dini etki taşımadan oluşmuş, din dışı bir edebiyattır.

Şiirler dörtlüklerle, hece ölçüsüyle ve daha çok yarım uyaklı olarak söylenmiştir.

Koşma, varsağı, semai, destan nazım şekilleri kullanılmış­tır.

Saz eşliğinde söylenen şiirlere içten bir söyleyiş hâkimdir.

Âşık edebiyatında, halkın konuştuğu sade bir Türkçe kul­lanılmıştır.

Kalem şairleri (kalem şuarası) divan edebiyatının etkisinde kalmış, beyitlerle, aruz ölçüsüyle ve divan edebiyatı na­zım şekilleri ve Arapça – Farsça sözcükleri kullanarak selis, satranç gibi şiirler yazmışlardır.

Aşık tarzı halk şiiri nazım şekilleri şunlardır:

• Koşma
• Semai
• Varsağı
• Destan

Dudak Değmez

Anonim Halk Şiiri

Söyleyeni belli olmayan ürünlerin oluşturduğu Halk şiirinin bir koludur. Anonim Halk Şiiri nazım şekilleri şunlardır:

1. Mani

2. Ninni

3. Ağıt

4. Türkü

5. Destan