Tiyatro Türleri Nelerdir? Tiyatro Çeşitleri Kısa Özet
Tiyatro Türleri Nelerdir, Tiyatro Çeşitleri Kısa Özet
Tiyatro Türleri Nelerdir? Tiyatro Çeşitleri Kısa Özet
Tiyatro Türleri Şunlardır:
Tiyatro eserleri müziksiz (trajedi, komedi, dram) ve müzikli (opera, operet, müzikal, pandomim bale, revü, skeç) olmak üzere iki grupta toplanır. Edebi türler içinde en canlı ve yaşama en yakın olanı tiyatrodur.
Trajedi
Trajedi, kişilere korku, heyecan ve acındırma telkinleriyle ders vermek amacı veren en eski tiyatro çeşididir. Şiirsel olarak yazılması ve değişmez kurallara bağlı olması sebebiyle öbür tiyatro çeşitlerinden kolayca ayrılır. Yunan tanrısı Dionysos'un şenliklerinde yapılan yarışmalarda sahnelenen oyunlarla varolagelmiştir.
Klasik trajediler genellikle beş perdelik oyunlardır. Eski Yunan’da başlayan bu eserler 3 veya 6 perdelik olurdu. O zamanki tiyatrolarda dekor bulunmaz, ancak sahnenin bir köşesinde olayların sebep ve sonuçlarını anlatan bir koro yer alırdı.
Yine klasik trajedilerde, kahramanlar, kral, kraliçe, prenses, Eski Yunan’ın tanrı ve yarı tanrıları gibi en üst tabaka kişilerden seçilirdi. Orta tabaka ve basit halk adamlarına rastlanmazdı. Kahramanları arasında geçen olaylar insanların ruhsal zayıflıklarını, tutkularını, iradeye bağlı yüce davranışlarla çakıştırırdı. Özellikle karakterlerin bir "katharsis", yani arınma sürecinden geçmeleri gerekirdi. Bu da ancak farkında olarak ya da olmadan kahramanın büyük bir hata yapması, bu nedenle acı çekmesi ve bu süreç sonunda arınmış olarak doğru bir özü bulmasıyla olabilirdi.
Klasik trajedi Aristoteles tarafından kuramsallaştırılmıştır. Bu kurama göre olay, zaman ve çevrede birlik demek olan ”üç birlik kuralı” benimsenmiştir. İç içe girmiş karışık olaylar bulunmaz. Ayrıntıya girmeden tek bir olay gösterilir. Olayın ön ve son tarafları, sebepleri ve sonuçları gerektikçe konunun ağzından halka duyurulur. Buna “olay birliği” denir. Trajedi olayının bir günde (24 saat) olup bitmiş gibi gösterilmesine “zaman birliği”, tek bir şehrin belli bir köşesinde başlayan olayın yine orada bitmesine de “çevre(mekân) birliği” denir.
Trajedilerde parlak söylevleri andıran yüksek ve asil bir üslup kullanılır. Kaba, çirkin ve niteliği düşük sözler bulunmaz. Trajedi şairleri mısralarının derin manalı ve bilgelik dolu olmasına önem vermişlerdir
Trajedilerde kadere, ahlak, töre ve geleneklere üstün bir değer verilmiştir. Trajedinin amacının, “insanın acılarının ifade edilerek seyircilerin ruhunda korku ve merhamet uyandırılması” olduğu kabul edilmektedir. Bazı klasik trajedi örnekleri, Aiskhylos'un Titan Prometheus'un hikâyesini anlattığı Zincire Vurulmuş Prometheus'u, Sophokles'in Kral Oidipus'u ve Euripides'in Andromakhe'ı sayılabilir.
Yunan ve Roma dönemi trajedilerinin kuramsallaştırdığı bu kurallar daha sonra modern tiyatroda değiştirilmiştir. Bazı oyun yazarları özellikle bu kurallarla oynayarak farklı türler yaratmıştır. Bunlara örnek olarak Bertolt Brecht ve Epik Tiyatro verilebilir.
Drama
Trajediyle komediyi bir araya getiren tiyatro çeşididir. Modern tiyatronun sürekli olarak aristokrat zümrenin yaşayışını veya sadece hayatın gülünç taraflarının sahneye konmasını yeterli bulmayarak hayatı birçok tarafıyla temsil etme arzusundan doğmuştur.
Dram, düzyazı ve şiirsel halde yazılabildiği gibi üç perdeden beş perdeye kadar olabilir. Üç birlik kuralını tamamen reddeder. İnsani temalardan çok toplumcu ve milli konuları işler. Konular da çok çeşitli olabilir. En kanlı ve çirkin ya da gerçekçi olayları seyirciye göstermekten çekinmez.
Konuları tarihten ve hayatın acıklı veya gülünç, çirkin veya güzel hemen her olayından alınabilen dramda kader, umut, neşe, kuşku, tasa, facia ve komik davranışlar bir arada bulunabilir. Kahramanları her sınıftan (halk - soylu ayrımı gözetmeksizin) seçilebilir. Her türlü karaktere yer verilir. Dram eserleri gerçekleri göstermeyi amaçlamışlardır.
Dramın ciddi ve ağırbaşlı yazılmış şekline “piyes”, duygulandırıcı ve fazla heyecan verici olanına “melodram” denir. Melodram müzikli oyun demektir, yalnız günümüzde müzik kısmı atılmıştır. Bununla birlikte yine dram türlerinden olan "feeri" ise bir masalın sahneye konulmuş şeklidir. Kahramanları cin, peri, dev gibi düşsel varlıklardır. Olayın geçtiği yer ve zaman belli değildir.
Komedi
• Hayatın ve insanların gülünç yanlarının sergilenmesine dayanan komedyada amaç, seyirciyi güldürürken düşündürmektir.
• Güldürmek esasına dayanıldığından üslûpta bir serbestlik göze çarpar. Her türlü kaba söze ve şakaya yer verilir.
• Kahramanlar genellikle halkın arasından seçilir.
• Konular günlük hayattan alınır.
• Kavga, yaralama gibi eylemler sahnede canlandırılır.
• Diyalog ve koronun birbirini takip ettiği komedyada beş bölüm ara verilmeksizin oynanır.
• Üç birlik (bir olay, bir gün, bir mekan) kuralına uygun yazılır.
• Manzum olarak düzenlenir. Eski Yunan’ da komedya türünde ön plana çıkan şairler, Aristophanes ve Mennadros’ tur. Latin edabiyatında Plautus, komedi türünde eserler yazmıştır. Moliere ise bu türde çok başarılı ürünler vermiştir. Fransız oyuncudur.
Komedi içeriklerine göre üç gruba ayrılır: 1. Töre Komedisi 2. Entrika Komedesi 3. Karakter Komedisi
1. Töre komedisi
Toplumun eksik, aksak yönlerini, töre ve geleneklerdeki tutarsızlık ve yanlışları eleştirel bir dille ele alan oyunlardır.
2. Entrika Komedisi
Şaşırtmaca ve kandırmacaya dayanan bir komedi türüdür. Merak ögesinin ön planda olduğu bu komediler, insanların birbirini aldatma çabalarıyla doğan gülünçlükleri ele alır.
3. Karakter Komedisi
İnsan karakterlerindeki gülünçlükleri ele alır. Daha çok tiplerin kahraman olarak işlendikleri oyunlardır. Bir kahramanın bir karakter özelliği abartılarak sunulur. Açgözlülük, cimrilik, kıskançlık, duygusallık gibi özellikler ve bunların doğurduğu gülünç durumlar anlatılır. Moliere’ nin ‘’Cimri’’, Shakespeare’ nin ‘’ Venedik Taciri’’ oyunları karakter komedisine örnektir.
Opera
Opera, insanların konuşmak yerine tiyatro oyununu şarkı söyleyerek sahneye koymasıdır. Operanın tiyatrodan ayrılan başlıca özelliği, bir müzik bölümünün de bulunmasıdır.
Pantomim
Düşünce ve duyguları müzik veya türlü eşyalar eşliğinde bazen dansla, bazen de gövde ve yüz hareketleriyle yansıtmayı hedefleyen sözsüz oyun türüdür. Yüz mimikleri, el, kol ve beden hareketleri kullanılarak tema anlatılmaya çalışılır. Pandomim (mim), evrensel bir tiyatro dili sayılır.
Tuluat
Tuluat tiyatro türlerinden biridir. Sanatçılar, oynadıkları eserin konusuna bağlıdırlar; ama oyundaki sözleri içlerinden geldiği gibi söyleyerek, doğaçlama yaparlar. Yazılı esere uymak mecburiyetleri yoktur. Perdeli orta oyunu da denir.[1]
Operet
Sözlerinin müziksiz kısımları müziklerden çok olan tiyatro eserleridir. Halka hitap etmek için yazılır. Operetlerde renk, ışık, kıyafetler ve dans en göze çarpıcı şekilde kullanılır.
Müzikal
Kendine özgü, yalın bir olay örgüsü olan, müzik, dans ve diyalogların olaylarla bütünleştiği duygusal ve eğlendirici sahne gösterisi ya da oyundur.
Bale
Müzikli, dansın daha çok öne çıktığı, daha çok lirik ve dram arası bir temada oynanan oyunlardır. Diğerlerine nazaran estetiğe daha çok önem verilir.
Revü
Olaylı eleştirili yapılan tiyatro türüdür. Konu açısından bir bütünlüğü olmayan, birbirlerine gevşekçe bağlanmış, kendi başlarına anlamlı olan, tablolardan kurulu, ezgi, monolog, skeç, dans ve karşılıklı nükteli konuşmalardan oluşan bir gösteri biçimidir.
Skeç
Beş-altı dakikaya sığdırılan tablolar şeklinde kısa, müzikal oyunlardır. Skeçlerin bir diğer çeşidi ise radyo skeçleridir.
Bazı tiyatro terimleri
Perde
Bir sahne eserinin her bir bölümüne verilen isimdir.
Jest-Mimik
Jest herhangi bir olayı açıklamak için oyuncunun yaptığı el kol hareketleridir. Mimik ise herhangi bir olayı açıklamak için oyuncunun yaptığı yüz hareketleridir.
Suflör
Suflör oyunculara, rollerinde unuttukları sözleri seyircilere duyurmadan hatırlatan kişidir.
Aktör
Erkek Tiyatro oyuncusu
Aktris
Kadın tiyatro oyuncusudur.
Replik
Replik sahne oyunlarında konuşanların birbirine söyledikleri sözlerden her biri.
Rejisör
Rejisör tiyatro ve sinemada oyuncuların rollerini dağıtıp oyunu düzenleyen yönetmen.
TİYATRO TÜRLERİ EK BİLGİ
TRAJEDİ
Seyircide acıma ve korku duyguları uyandırmak, ahlâk ve erdem duygularını anlatmak, hayatın acıklı yönlerini göstermek için yazılmış manzum eserlerdir.
Seçkin kişiler (tanrılar, tanrıçalar ve soylu kimseler) işlenir.
Argo ve kaba sözlere yer verilmez.
Ahlâk ve erdem ön plandadır.
Eser baştan sona ciddi bir havada geçer.
Çirkin olaylar, seyircinin önünde sahnelenmez, oyuncular veya haberciler duyurur.
Üç birlik kuralına uyulur. (Yer, zaman, olay birliği)
Koro bölümü temel ögesidir.
Eski Yunan: Sophokles (Elektra ve Kral Oidipus)
Fransız : Racine (Andromak)
KOMEDİ
Seyirciyi güldürmek ve düşündürmek amacıyla hayatın gülünç yönlerini ortaya koyan tiyatro eseridir.
İnsanları güldürürken düşündürmek amaçlanır.
Konusunu günlük hayattan alır.
Kahramanlar halktan seçilir.
Çirkin olaylar, seyircinin önünde sahnelenir.
Anlatımda soyluluk aranmaz.
Diyalog ve koro bölümleri bulunur.
Manzum olarak yazılır.
Üç birlik kuralına uyulur.
Üçe ayrılır:
1- Karakter Komedisi: İnsanların karakterlerinin komik yanlarını işler.
Moliere(Tartüffe ve Cimri)
Shakespeare (Venedik Taciri)
2- Töre Komedisi: Toplumların, gelenek ve göreneklerin gülünç yönlerini anlatır.
Şinasi (Şair Evlenmesi)
Moliere(Gülünç Kibarlar)
Gogol (Müfettiş)
3-Entrika Komedisi: Günlük yaşamdaki olayları şaşırtıcı biçimde anlatan komedilerdir.
Moliere(Scapin’in Dolapları)
Shakespeare (Yanlışlıklar Komedyası)
DRAM
İnsan yaşamını acıklı ve gülünç yönleriyle sahnede gösteren tiyatro türüdür.
Kahramanlar her tabakadan seçilebilir.
Konusunu tarihten veya günlük yaşamdan alır.
Üç birlik kuralına uyma zorunluluğu yoktur.
Manzum-mensur yazılabilir.
Perde sayısı yazarın isteğine bağlıdır.
Shakspeare dramın ilk ürünlerini vermiştir.
Victor Hugo, Schiller, Goethe diğer ünlü dram yazarlarıdır.
Örnekler
1.AHMET TURAN OFLAZOĞLU-FATİH-TRAJEDİ 2.CEVAT FEHMİ BAŞKUT- BUZLAR ÇÖZÜLMEDEN KOMEDİ
3.TURGUT ÖZAKMAN- OCAK - DRAM
