KOMPOZİSYON PLANI VE ÖRNEK PLANLAR

KOMPOZİSYON PLANI VE ÖRNEK PLANLAR

Plan, bir bütünün parçalarının düzenlenişi, bir eserin başlıca bölümlerinin genel düzeni, bir amaca ulaşmak için tasarlanan işlerin sıralanışı anlamındadır. 

Plan sadece kompozisyonda değil, yaşantımızın her alanında başarılı olmanın en önemli şartlarından biridir. İyi bir şehir plansız kurulamaz. Topluma hizmet üreten bir kuruluş plansız işleyemez. Plansız ve düzensiz bir öğrenci başarılı olamaz. Planın olmadığı yerde düzensizlik ve başarısızlık olur. 

İyi bir kompozisyon yazmanın yolu da planlı hareket etmektir. Çünkü konuyu doğru olarak anladıktan sonra, konu hakkındaki bilgilerimizi kafamızda canlandırmak, örneklendirmek işine girişiriz. Kafamızda canlanan fikirleri, örnekleri bir düzene koymak, onları ayıklamak, bu bilgilerden en önemli ve etkili olanları seçmek, örneklerin en çarpıcılarına yer vermek gerekir. 

Plan, fikirler ve örnekler arasında birliği ve uyumu sağlar; tekrarlara düşmemizi engeller. Konuyla ilgisi olmayan fikirler de bu yolla yazıda yer almamış olur. Plan fikir ve duygularımızı yazıya geçirirken atlama ve unutmaları ortadan kaldırır. 

Anlatmak istediklerimizin okuyucuya yerli yerinde, uyumlu, bir bütün halinde, tekrarlardan uzak görünmesini istiyorsak, yazacaklarımızı ya kafamızda veya kağıt üzerinde düzenlemeliyiz. Bu düzenleme ayrıntıya inilmeden yapılırsa buna “genel plan” denir. 

Genel Plan 

Bir konuyu konuşurken ve yazarken konuya nasıl başlayacağımızı, nasıl geliştirip nasıl sonlandıracağımızı genel anlamda kuş bakışı düzenlemek işidir. Genel plan üç bölümden oluşur. 

1. Giriş (Serim): Giriş, yazıda konunun belirlendiği, adının konduğu başlangıç bölümüdür. Bu bölümde yazar, neyi, neleri anlatıp açıklayacağını kısaca belirtir. Bu bölüm tek paragraf olacağı gibi birkaç paragraftan da oluşabilir.

2. Gelişme (Düğüm): Yazıda, konunun enine boyuna anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde çeşitli örnekler ve düşünceler sıralanır; konu en iyi biçimde açıklanır.

3. Sonuç (Çözüm): Yazının sona erdiği bölümdür. Bu bölümde giriş ve gelişme kısmındaki düşünce ve örnekler toplanarak yazı sonuçlandırılır. Yazar bu bölümde, vermek istediği asıl mesajı vererek yazıyı tamamlar.  

Ayrıntılı Plan 

Yazıda yukarıda sözünü ettiğimiz genel plan bölümlerinin tek tek düşünülerek, anlatılmak ve yazılmak istenenlerin önem ve etki durumlarına göre sıralanması da gerekmektedir. 

Bir konu plansız anlatılmaya ve yazılmaya başlandığında bir iki paragraflık anlatımdan sonra söyleyecek bir şey kalmaz. Bundan kurtulmanın tek yolu konunun ayrıntılı planını yapmaktır. Plan yapmak, konuşmak ve yazmak için malzeme bulmanın en önemli şartıdır. Yapılan ayrıntılı planın her maddesi için bir paragraf yazılsa, en basit kompozisyon konuları için beş altı paragraf sıralanabilir. Üstelik yazacaklarımızın omurgası olan plan maddeleri önümüzde olduğu için zaman kaybı da olmaz.

Örnek 1: 

Konu: Toprak, eğer uğrunda ölen varsa vatandır. (Deneme planı) 

Konunun Ana Düşüncesi (Maddesi): Vatan

Konunun Görüş Açısı: Vatan için ölmek

Konunun Şekli: Deneme 

Konunun Ayrıntılı Planı: 

Giriş:

1. Vatanın tanımı

2. Her yaşanılan yerin vatan olamayacağı 

Gelişme:

1. Vatan, en dar anlamda yuvamızdır, oturduğumuz evdir.

2. Vatan, sıradan bir varlık değil, din gibi namus gibi kutsal bir değerdir.

3. Vatanı değerli kılan madde özelliğinden çok mana özelliğidir.

4. Vatan bize atalarımızın yadigarıdır.

5. Kültür değerleri adı altında topladığımız bütün unsurların işlendiği yerdir.

6. Vatan, bizim doğup büyüdüğümüz, öldüğümüzde gömülmek istediğimiz yerdir.  

Sonuç:

1. Her kara parçası vatan olamaz.

2. Vatan, başarılarımızın ve başarısızlıklarımızın aynasıdır.

3. Vatan, uğrunda ölünmeye değer bir yerdir.  

Örnek 2: 

Konu: “Gözden ırak olan, gönülden de ırak olur.” (Eleştiri planı)

Konunun Maddesi: Ayrılık

Konunun Görüş Açısı: Zamanla unutulma

Konunun Şekli: Eleştiri 

Konunun Ayrıntılı Planı: 

Giriş:

1. Ayrılığın tanımı

2. Zamanın ve gözden uzak olmanın unutmaya etkisi

3. Bunun her zaman doğru olamayacağı  

Gelişme:

1. Ayrılığın insan hayatındaki yeri

2. Ayrılığın unutmaya etkisi

3. Bellek zayıflığının unutmaya etkisi

4. Unutmada çıkar duygusunun payı

5. Her şeyin unutulamayacağı

             a.       Bazı güçlü duyguların, hayatımızı etkileyen bazı şeylerin unutulamayacağı

             b.      Bizim bir parçamız durumuna gelmiş yakınlarımızın, şuur altımıza yer etmiş     yüzlerin, hatta korkuların unutulamayacağı 

Sonuç:

1. Uzun ayrılıklar unutmaya sebep olabilir.

2. Ancak, ayrılık unutmanın tek sebebi değildir.  

Örnek 3: 

Konu: Kuvvete dayanmayan adalet aciz; adalete dayanmayan kuvvet zalimdir. (Makale planı)

Konunun Maddesi: Adalet ve kuvvet

Konunun Görüş Açısı: Kuvvetsiz adaletin acizliği; adaletsiz kuvvetin zalimliği

Konunun Şekli: Makale 

Konunun Ayrıntılı Planı 

Giriş:

1. Adalet nedir?

2. Kuvvet nedir?

3. Kuvvetsiz adaletin acizliği; adaletsiz kuvvetin zalimliği  

Gelişme:

1. Adaletin yararlandığı kuvvet nasıl bir kuvvettir. Uygulamadaki görünümü

2. Kaba kuvvet nedir? Adalete yardımcı olan kuvvetten farkı nedir?

3. Kuvvette ölçü

4. Güçle desteklenmeyen adaletin acizliğine zamanımızdan ve tarihten örnekler

5. Adaletle donatılmayan gücün zulüm doğuracağı, buna tarihten ve zamanımızdan örnekler  

Sonuç:

1. Ölçüsüz kuvvet savunulamaz.

2. Güç kullanmayan adaletin boşlukta kalacağı

3. Adaletin kuvvetle, kuvvetin adaletle donatılması gerektiği