Kompozisyon Nasıl Yazılır?

Kompozisyon Nasıl Yazılır?

Etkili ve güzel bir kompozisyon nasıl yazılır? Etkili bir kompozisyon; duygu ve düşüncelerimizi belirlenen bir plana uygun olarak ortaya koyarak ve düşüncelerimizi etkili bir şekilde, bütün kurallara uygun biçimde tasarlayarak yazılır.

Etkili Kompozisyon Nasıl Yazılır

Etkili kompozisyon nasıl yazılır?” sorusunu özellikle öğrenciler sıkça sormaktadır. Hemen belirtelim ki yazma ile konuşma birbirlerinden çok ayrı şeylerdir. Konuşurken ifadeler kısa ve özlü veya uzun olabilir. Konuşmada kurallı veya devrik cümleler ve hatta vücut dili kullanılabilir. Yazma işi ise bir disiplin gerektirir.  Okullarda yazma disiplinini kazandırmak için kompozisyon dersleri verilmektedir. Ancak, bir hususa özellikler dikkati çekmek gerekiyor: Kompozisyon bir yazım şekli veya yazı türü değildir. Her şekilde ve her türdeki yazılı ifadenin ortaya konulmasında uyulacak kuralların bütünüdür. Kısacası; kompozisyon nazım da olabilir, nesir de. Masal da olabilir, roman da.

Okullarda kompozisyon çalışması yaparken öğrencilere “... Bir kompozisyon yazınız.” ifadesi yerine “... Bir hikâye, masal, fıkra, mektup, makale vb. yazınız” şeklinde ödev verilmesi veya imtihan yapılması daha uygun olacaktır. Bugün liseden sonra okumamış birçok insan kompozisyonu, atasözlerini veya veciz sözleri açıklamak için yazılan bir yazı türü olarak hatırlamaktadır. Tabii ki kompozisyon bir yazı türü değildir.  

       Bu yazımızda sadece yazılı anlatım konusunu ele alıyoruz. Yoksa musikide, mimaride, resimde hatta kılık ve kıyafette bile kompozisyon kuralları vardır. Kompozisyon yazarken dikkat etmemiz gereken noktalar hakkında aklımızda kalacak kısa bilgiler vermeye çalışalım.

Kompozisyon yazmanın püf noktaları

  • 1. Okuyun: Başarılı bir kompozisyon yazabilmenin yolu çok okumaktan geçer. Okuma, kişiye düşünce zenginliği, kelime zenginliği ve anlatma yeteneği kazandırır. İnsanın hayal dünyası, bildiği kelimelerle sınırlıdır. Ne kadar geniş kelime dağarcığına sahipseniz, hayal dünyanız o kadar geniş olur. Ayrıca okuyarak bir yazıya nasıl başlandığını, yazının nasıl geliştirilip sonlandığını görmüş olursunuz.
  •  2. Dilin Kurallarını öğrenin: Yazı dilinin kendine özgü ilkeleri vardır. Konuştuğumuz gibi yazamayız. Yazarken dil bilgisi kurallarını göz ardı edemeyiz. Kelimelerin manalarındaki inceliklere dikkat edilmeden kullanılması dil yanlışlarına yol açar. Ayrıca dilimizi zenginleştiren deyimlere ve atasözlerine hâkim olmak, kelimelerin gerçek ve mecaz manalarını bilmek yazarken bize güç verecektir. Doğru yazmak için sözlüklerimizden yararlanabilirsiniz.
  •  3. Gereksiz kelime kullanmayın: Bir önceki maddeyle de ilgili olan önemli bir problem de gereksiz kelime kullanımıdır. Gereksiz kelime kullanmak bir anlatım kusurudur. Bu yüzden, yazarken gereksiz kelime kullanımından uzak durmalıyız. Yazarken mümkün olduğu kadar kısa cümleler kurun. Cümlelerinizi bağlaçlarla veya fiilimsilerle uzatmayın. Çünkü uzun cümlelerde, anlatmak istediğiniz düşünceyi toparlamanız güçleşir.
  •  4. Eş manalı kelimeleri aynı metinde kullanmayın: Aynı metin içinde sual-soru, cevap-yanıt, delil-kanıt, hüküm-yargı vb. kelimelerini kullanmamalıyız. Ancak, “beyaz güvercin” ve “alnı açık yüzü ak”, “siyah otomobil” ve “bahtı kara” örneklerindeki gibi esas itibarı ile eş manalı olup sonradan manaları değişmiş kelimeleri elbette kullanabiliriz.
  • 5. Yazmadan önce düşünün: Uzun uzadıya araştırmak ve araştırma sonuçlarını değerlendirmek manasına gelen düşünmek, yalnızca insanlara özgü bir özelliktir. İyi konuşup yazmak için mutlaka düşünmek gerekir. Yazmaya başlamadan önce konu üzerinde düşünmelisiniz.
  •  6. Kâğıdın kullanılması: Kompozisyonumuzu bilgisayar kullanarak, bilgisayara bağlı bir yazıcıdan çıkaracağımızda kullanacağımız kelime işlem programında sayfa ayarlarını yaparak kâğıt düzenini belirlemeliyiz. Daktilo veya el yazısı ile yazacağımız zaman kâğıdı uygun şekilde kullanmalıyız. Yazı tipini de yazımıza uygun olarak tespit etmeliyiz. En çok tercih edilen yazı tipi “Times New Roman” 12 puntodur. El yazısı ile yazacak bazı okuyucularımız bir hususta hazırlıklı olmalılar: Kompozisyon çizgisiz kağıda yazılır. Bazı kişiler çizgisiz kağıda yazarken satırları kaydırırlar. Eğer bu saydığımız kişilerden biriyseniz çantanızda satır altları, sağ, sol, üst ve alt boşlukları hatta satır başı boşluğu koyu renk çizilmiş bir kağıt ve bir toplu iğne bulunmalı. Çizgisiz kağıdımızı bu kağıda iğnelersek kağıdı düzgün kullanırız. El alışkanlığı kazanır, ilerde bunlara ihtiyaç da hissetmeyebiliriz.

Kompozisyon yazarken dikkat edilmesi gereken noktalar

Kompozisyon yazarken dikkat edilmesi gereken en önemli hususlardan biri sayfa düzenidir. Sayfa düzeni yazdığımız kompozisyonun ciddiyetini ve tertip düzenini gösterir. Sayfa düzeninde dikkat edilmesi gereken durumlar şunlardır: Yazdığımız kağıdın temiz ve çizgisiz beyaz kağıt olması gerekir. Sayfanın üst kısmından ve sol yan tarafından yaklaşık 2,5-3 cm boşluk bırakılır. Alt taraftan 2,5 cm; sağ taraftan ise yaklaşık 2-2,5 cm boşluk bırakılır.

     Boşluklardan sonra dikkat edilmesi gereken husus ise başlığın yazımıdır. Başlık sayfayı ortalayacak şekilde yazılmalıdır. Başlığı kompozisyonu yazmaya başlamadan belirleyebileceğimiz gibi kompozisyon bittikten sonra da belirleyebiliriz. Başlık tamamı büyük harflerle ya da her kelimenin ilk harfleri büyük olarak yazılır. Başlık yazarken yanlış yapılan bir konu da renkli kalem kullanılmasıdır. Kompozisyon yazarken ister başlık olsun isterse kompozisyonun diğer kısımları olsun renkli kalem kullanmamak gerekir. Siyah ya da mavi kalemle kompozisyonlarımızı yazmamız gerekir. Kompozisyonda başlık belirlenirken “konu” ya da “ana fikir” dikkate alınır. Başlık okuyucuya kompozisyonda neler anlatıldığı ile ilgili fikir verebilmelidir. Kısa dikkat çekici ve yazıya ve yazara özgü başlıklar okuyucunun ilgisini çekerek etkiyi artırır.

     Sayfa düzeniyle alakalı olarak dikkat edilmesi gereken önemli bir husus da paragraf başlarıdır. Paragraf kendi içinde bütünlük gösteren cümleler bütünüdür. Paragraf başlarını yaklaşık olarak 1 cm içeriden yazmamız gerekir.

Kompozisyon Yazarken Uygulanacak Plan

  • 1. Konunun Belirlenmesi: Konu; üzerinde söz söylenen, yazı yazılan her şeydir. Bu yüzden açıklayacağınız konuyu net olarak belirlemelisiniz.
  •  2. Konunun Sınırlandırılması: Kompozisyonda konunun sınırlandırılması en önemli adımdır. Örneğin, "tasarruf" la ilgili bir yazı yazacaksınız. "Tasarruf" oldukça kapsamlı bir konu. Siz, kendinize göre açıklayabileceğiniz yönü belirleyin. Çünkü tasarrufun birçok türü var: zaman tasarrufu, enerji tasarrufu, para tasarrufu, ekmek tasarrufu, güç tasarrufu... Konunun, anlatacağınız yönünü belirledikten sonra giriş, gelişme ve sonuç paragraflarında nelerden bahsedeceğinizi düşünün. Bu planı yaparken konudan uzaklaşmamaya çalışmalıyız.
  • 3. Başlık ve Giriş Paragrafı:  Başlık, bir yazının kimliğidir. Parçada anlatılanları çağrıştırır nitelikte olmalıdır. Konuya ve ana düşünceye paralel olmalıdır. Fazla uzun olmamalı, bir veya birkaç kelimeden ibaret olmalıdır. Giriş bölümü okuyucuya konuyu tanıtmak, okuru konuya yöneltmek amacı taşır. Bu yüzden giriş paragrafının etkili olması gerekir.
  •  4. Gelişme Paragrafı veya paragrafları: Giriş paragrafını açıklayıp geliştiren paragraftır. Birden çok paragraftan meydana gelebilir. Gelişme paragrafında konuyla ilgili örnekler, atasözleri veya vecizeler verilebilir.
  • 5. Sonuç Paragrafı: Önceki paragraflarda anlatılan düşüncelerin toparlanıp bir iki cümle ile ifade edildiği paragraftır.
  •  6. İmla ve Noktalama: Bir yazıya estetik nitelik kazandıran, yazının görünümüdür. Büyük harflerin yerli yerinde kullanılmasına, ayrı veya bitişik yazılması gereken kelimelere dikkat edilmelidir. Noktalama işaretleri, yazıya hem canlılık verdiğinden, hem de yazıda ifade karışıklığını önlediğinden bu işaretleri yerli yerinde kullanmalıyız.

Kompozisyon Yazarken Dikkat Edilecek Hususlar

 1. Şekil Yönünden:

  • Kompozisyon yazdığımız kâğıdın kenarlarında uygun boşlukları bırakmalıyız.
  • Adımızı, sınıfımızı, şubemizi, numaramızı ve günün tarihini yazmalıyız.
  • Gerekli malzemelerinizi hazırlamalıyız.
  • Amacımızı, ana düşüncemizi iyi tespit etmeliyiz.
  • Hitap edeceğiniz insanların eğitim ve kültür seviyesini göz ardı etmemeliyiz.
  • Kompozisyonumuzu el yazısıyla yazacaksak düzgün ve okunaklı bir el yazısıyla yazmalıyız.
  • Paragraf başlarını biraz içeriden (1–2 cm.) başlatmalıyız.
  • Satırların arasını ne fazla açmalı ne de fazla sıkıştırmalıyız.

  2. Muhteva Yönden:

  • Kompozisyonun konusu olan temel kavramlar üzerinde durmalıyız.
  • Düşüncelerimizi ilgi ve önem derecesine göre sıraya koymalıyız.
  • Yazımıza konuya uygun bir başlık koymalıyız. Başlıksız yazı olmaz. Başlık ilgi çekici ve kısa olmalıdır.
  • Öne sürdüğünüz ana fikri iyi vurgulamalıyız.
  • Düşünceyi geliştirme yollarından (örnekleme, karşılaştırma, şahit gösterme) faydalanmalıyız.
  • Cümlelerinizi kısa tutmalı, tek yargı bildiren basit cümleler kurmaya çalışmalıyız. Böylece akıcı bir üslup geliştirebiliriz.
  • Yazınızda gereksiz bölümler ve tekrarlar varsa atınız.
  • Okuyucunun kafasında resim yaratacak kelimeler kullanmaya çalışınız.
  • Noktalama işaretlerini doğru ve yerinde kullanmalıyız.

Nuran Kayacık / TDE Öğretmeni

Yorumlar (0)