Eski Uygur Türkçesi Metinleri Metin 1

Eski Uygur Türkçesi Metinleri Metin 1

Uygur Türkçesi Metin I

KALYANAMKARA ET PAPAMKARA

İyi Düşünceli Prensle Kötü Düşünceli Prens

1

1. T’ŞX’RW ’YLYNCWK’ ’’TL’NTWRDY

taşġaru ilinçüke atlanturdı

(Prensi) dışarıya gezinti yapmak üzere ata bindirmişler-

2. ’RTY P’LYX T’ŞTYN T’RYXCY L’R’X

erti balıḳ taştın tarıġçı-laraġ

1. Şehir dışında çiftçileri


2. KWYRWR ’RTY QWRWX YYRYK SWV’YW

körür erti ḳuruġ yirig suvayu

görür idi. Kuru toprağı sulayıp

4. ’WYL YYRYK T’RYYW XWŞ QWZXWN

öl yirig tarıyu ḳuş ḳuzġun

yaş toprağı ekerlerken kuş kuzgun

5. SWQ’R YWLYYWR S’NSYZ TWYM’N

suḳar yulıyur sansız tümen

gaga vurup (canlıları gagalarıyla) çekip çıkarıyorlar, sayısız on binlerce (milyarlarca)

6. ’WYZLWK ’WYLWRWR T’RYX T’RYYW

özlüg ölürür tarıġ tarıyu

canlı öldürüyorlar. (Onlar bir yandan) tarla sürerlerken

7. ’M’RY TYNLX L’RYX XWŞCY K’YYKCY

amarı tınlıġ-larıġ ḳuşçı keyikçi

kuş avcısı, yaban avcısı,

8. P’LYXCY ’’VCY TWR CY TWZ’XCY

balıḳçı avçı tor-çı tuzaḳçı

balıkçı, avcı, torcu (ağ ile kuş avlayan), tuzakçı

Sözcük Çözümlemeleri

taş ‘dış, dışarı’ +ġaru [yön gösterme eki]

ilinçü ‘gezinti, eğlence’ < il- ‘ilgi duymak’ –(i)n ‘(kendisi) ilgi lenmek’ [fiilden fiil yapım eki, dönüşlülük eki] –çü [fiilden isim yapım eki] +ke [yönelme durumu eki]

atlantur- ‘ata binmek’ < at ‘at’ +la-n ‘ata binmek’ [isimden fiil yapım eki] –tur [ettirgenlik eki] –dı erdi [belirli geçmiş zamanın hikâyesi]

taş ‘dış’ +tın [çıkma durumu eki]

tarıġçı ‘çiftçi’ < tarı- ‘toprağı ekip biçmek’ –ġ ‘tarım’ [fiilden isim yapım eki] +çı [isimden isim yapım eki, meslek eki] +lar [çokluk eki] +(a)ġ [belirtme durumu eki]

ḳuruġ ‘kuru’ < kuru- ‘kurumak’ -ġ [fiilden isim yapım eki]

yir ‘yer’ +(i)g [belirtme durumu eki]

suva- ‘sulamak’ < suv ‘su’ +a [isimden fiil yapım eki] –(y)u [zarf-fiil eki]

tarı- ‘toprağı ekip biçmek’ –(y)u [zarf-fiil eki]

suḳ- ‘gagalamak’ –ar [3. tekil kişi geniş zaman eki]

yulı- ‘çekip çıkarmak, karmak’ –(y)ur [3. tekil kişi geniş zaman]

sansız ‘sayısız’ < sa- ‘hesap etmek’ –n ‘sayı’ [fiilden isim yapım eki] +sız [isimden isim –sıfat- yapım eki, yokluk eki]

özlüg ‘ruhu olan, canlı’ < öz ‘öz, ruh’ +lüg [isimden isim –sıfat- yapım eki]

ölür- ‘öldürmek’ < öl- ‘ölmek’ –ür [ettirgenlik eki] –ür [3. tekil kişi geniş zaman]

tarıġ ‘tarım’ < tarı- ‘ekip biçmek’ –ġ [fiilden isim yapım eki]

tınlıġ ‘nefesi olan, canlı’ < tın ‘nefes’ +lıġ [isimden isim yapım eki] +lar [çokluk eki] +(ı)ġ [belirtme durumu eki]

keyikçi ‘yabanî hayvan avcısı’ < keyik ‘yabanî hayvan’ +çi [isimden isim yapım eki, meslek eki]

II

1. PWLWP ’’YYX XYLYNC XYLWR TYN

bolup ayıġ ḳılınç ḳılur tın-

kötü işler yapıyor, birçok can-

2. LYX L’R’X ’WYLWRWR ’M’RY TYNLX

lıġ-laraġ ölürür amarı tınlıġ-

lıları öldürüyorlar. Bazı insan-

3. L’R CXRY ’NKYR’R YWNK ’NKYR’R

lar çıġarı en͡girer yün͡g en͡girer

lar iplik eğiriyor, yün eğiriyor,

4. KYNTYR ’NKYR’R PWZ PRT’TP Q’RS

kentir en͡girer böz bertetip kars

kendir eğiriyor; bez örüp yün kumaş

5. TWQYWR T’QY YM’ ’’DRWQ ’WZL’R

toḳıyur taḳı yime adruḳ uzlar

dokuyorlar. Ve yine diğer ustalar

6. KNTW KNTW ’WZ ’YŞYN ’YŞL’YWR

kentü kentü uz işin işleyür

kendi zanâatini icra ediyor.

7. //DRWK ’’DRWK ’MK’K ’MK’NWR

adruḳ adruḳ emgek emgenür

Ayrı ayrı (türlü türlü) sıkıntı çekiyorlar.

8. ///Y YM’ KWYRDY ’M’RY TYNLX L’R

[taḳ]ı yime kördi amarı tınlıġ-lar

Ve yine gördü ki; pek çok insan

Sözcük Çözümlemeleri

bol- ‘olmak’ –(u)p [zarf-fiil eki]

ḳılınç ‘iş’ < kıl- ‘kılmak, yapmak’ –(ı)n ‘kendisi yapmak’ [dönüşlülük eki] –ç [fiilden isim yapım eki]

tınlıġ ‘canlı’ < tın ‘nefes’ +lıġ [isimden sıfat yapım eki] +lar [çokluk eki] +(a)ġ [belirtme durumu eki]

en͡gir- ‘eğirmek’ –er [3. tekil kişi geniş zaman]

bertet- ‘ezmek, sıkıştırmak’ < bert- ‘yaralamak, berelemek’ –(e)t [ettirgenlik eki] –(i)p

[zarf-fiil eki]

toḳı- ‘dokumak’ –(y)ur [3. tekil kişi geniş zaman]

taḳı- ‘ve, dahi’ < taḳ- ‘takmak, eklemek’ –ı [kalıplaşmış zarf-fiil eki]

adruḳ ‘başka’ < *ad- ‘ayrı olmak’ –(ı)r ‘ayırmak’ [ettirgenlik eki] -uḳ [fiilden isim yapım eki]

uz ‘usta, mahir’ < u- ‘yapabilmek’ –z [fiilden isim yapım eki] +lar [çokluk eki] iş ‘iş’ +i [3. tekil kişi iyelik eki] +n [belirtme durumu eki]

işle- ‘yapmak, işlemek’ < iş ‘iş’ +le- [isimden fiil yapım eki] –(y)ür [3. tekil kişi geniş zaman]

emgek ‘emek, zahmet’ < emge- ‘zahmet çekmek’ –k [fiilden isim yapım eki]

emgen- ‘(kendisi) zahmet çekmek’ < emge- ‘zahmet çekmek’ –n [fiilden fiil yapım eki, dönüşlülük eki] –ür [3. tekil kişi geniş zaman]

III

1. YWNT ’WD CWX’R XWY

yunt ud çoḳar ḳoy

atları, sığırları başlarına vurarak öldürüyor; koyun,

2. L’XZYN ’WLTY TYNLIX L’RYX

laġzın ulatı tınlıġ-larıġ

domuz ve diğer canlıları

3. ’WYLWRWR T’RYSYN SWY’R

ölürür terisin soyar

öldürüyor, derisini yüzüyor,

4. X’N ’WYKWZ ’’XYT’R ’’TYN X’NYN

ḳan ügüz aḳıtar etin ḳanın

kan nehiri akıtıyor, etini kanını

Sözcük Çözümlemeleri

çoḳ- ‘kesmek, öldürmek’ –ar [3. tekil kişi geniş zaman]

ulatı ‘ve’ < ul ‘temel, esas’ +a ‘ulamak, eklemek’ [isimden fiil yapım eki] –t ‘birbirine

eklemek’ [ettirgenlik eki] -ı [kalıplaşmış zarf-fiil eki]

teri ‘deri’ +si [3. tekil kişi iyelik eki] +n [belirtme durumu eki]

a ‘3. tekil kişi zamirinin çekime girmiş hâli’ +n [zamir n’si] +(ı)n [araç durumu eki]

ḳılınçlıġ ‘işli, işi yapan’ < ḳıl- ‘kılmak, yapmak’ –(ı)n ‘kendisi yapmak’ [dönüşlülük eki]

–ç ‘iş’ [fiilden isim yapım eki] +lıġ [isimden sıfat yapım eki] +lar [çokluk eki]

ḳıl- ‘yapmak’ –mış+ [sıfat-fiil eki] +ı [3. tekil kişi iyelik eki] +n [belirtme durumu eki]

ertün͡gü ‘aşırı derecede, fevkalade’ < ert- ‘geçmek’ –(ü)n ‘kendisi geçmek’ [dönüşlülük

eki] –gü [gelecek zaman sıfat-fiili eki: dönüşlülük eki /n/ ile sıfat-fiil ekinin ilk sesi /g/ birleşerek /n͡g/ oluşturur.]

buşuşluġ- ‘öfkeli, sinirli’ < buş- ‘öfkelenmek’ –(u)ş [fiilden isim yapım eki] ‘öfke’ +luġ

[isimden sıfat yapım eki]

ḳadġuluġ ‘kaygılı’ < ḳadġu ‘kaygı’ +luġ [isimden sıfat yapım eki]

IV

1. PWLWP ’YXL’YW P’LYX X’ KYRDY

bolup ıġlayu balıḳ-ḳa kirdi

hâlde ağlayarak şehre girdi.

2. ’WL ’WYDWN MX’RYT ’YL’K ’DKW

ol ödün maharıt illeg edgü

O zaman Maharıt hükümdar iyi

3. ’WYKLY TYKYNYK PWŞWŞ LWX KWRWP

ögli tiginig buşuş-luġ körüp

düşünen prensi öfkeli görüp

4. ’YNC’ TYP Y’RLYX X’DY ’’MR’X

inçe tip yarlıḳ-ḳadı amraḳ

şöyle deyip buyurdu: “Sevgili

5. ’WXLWM N’ ’WYCWN PWŞWŞ LWX

Oġlum! Ne üçün buşuş-luġ

oğlum ne için kederli

6. K’LTYNKYZ TYKYN X’NKY Q’NQ’

keltin͡giz tigin ḳan͡gı ḳanḳa

geldiniz?” Prens, babası hana

7. ’YNC’ TYP ’WYTWNTY ’YXL’YW PW

inçe tip ötünti ıġlayu bu

şöyle deyip arz etti göz yaşı dökerek: “Bu

8. N’ ’MK’K LYK YYR ’RMYŞ N’KLWK

ne emgek-lig yir ermiş negülük

ne sıkıntılı yer imiş! Niçin

Sözcük Çözümlemeleri

ıġla- ‘ağlamak’ –(y)u [zarf-fiil eki]

öd ‘zaman’ +(ü)n [araç durumu eki]

illeg ‘memleket, devlet sahibi, hükümdar’ < il ‘ülke, memleket, devlet’ +leg [isimden sıfat yapım eki: +lıġ / +lig eki]

ö- ‘düşünmek’ –gli [sıfat-fiil eki]

tigin ‘prens’ +(i)g [belirtme durumu eki]

ti- ‘demek’ –p [zarf-fiil eki]

i ‘3. tekil kişi zamiri ol’un çekime girmiş hâli’ +n [zamir n’si] +çe [eşitlik durumu eki:

ança ‘öylece, şöyle’]

yarlıġḳa- ‘buyurmak’ < yar- ‘hüküm vermek’ –(ı)l ‘hüküm verilmek’ [edilgenlik eki]

–(ı)ġ ‘hüküm, karar’ [fiilden isim yapım eki: orta hece düşmesi ile yarlıġ] +ḳa [isimden fiil

yapım eki] –dı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]

amraḳ ‘sevgili’ < amra- ‘sevmek, hoşlanmak’ –ḳ [fiilden isim yapım eki]

oġ(u)l ‘evlat, oğul’ +(u)m [1. tekil kişi iyelik eki: orta hece düşmesiyle oġlum]

kel- ‘gelmek’ –tin͡giz [2. çoğul kişi belirli geçmiş zaman]

ḳan ‘han, hükümdar’ +ḳa [yönelme durumu eki]

ötün- ‘arz etmek’ < öt- ‘geçmek, bir dileği sunmak’ –(ü)n [dönüşlülük eki] –ti [3. Tekil kişi belirli geçmiş zaman]

negülük ‘niçin’ < ne ‘ne’ +gü ‘ne’ [isimden isim yapım eki] +lük [isimden isim yapım eki]

V

1. TWXDWM MN Q’NKY X’N ’YNC’

toġdum men ḳan͡gı ḳan inçe

doğdum ben?’ Babası han, şöyle

2. TYP ’’YTY N’K’ ’YXL’YW PWŞWŞLWX

tip ayıttı neke ıġlayu buşuşluġ

deyip sordu: “Niye ağlayarak dertli

3. K’LTYNK TYKYN ’YNC’ TYP ’WYTWNTY

keltin͡g tigin inçe tip ötünti

geldin?” Prens şöyle deyip arz etti:

4. T’ŞTYN ’YLYNCWK’ ’WYNMYŞ

taştın ilinçüke önmiş

“Dışarıda gezintiye çıkmış

5. ’RDYM ’WYKWŞ YWX CYX’Y ’MK’KLK

erdim üküş yoḳ çıġay emgeklig

idim, pek çok yoksul fakir (ve) çilekeş

6. TYNLYX L’R ’X KWYRWP ’YXL’DM X’NKY

tınlıġ-lar-aġ körüp ıġladım ḳan͡gı

canlıları gördüm, (bu yüzden) ağladım.” Babası

7. X’N ’YNC’ TYP Y’RLYX X’DY ’’MR’X

ḳan inçe tip yarlıġ-ḳadı amraḳ

han şöyle deyip buyurdu: “Sevgili

8. ’WYKWKWM YYR TNKRY TWYRWMYŞT’

ögüküm yir ten͡gri törümişte

yavrum, yer gök yaratıldığından

Sözcük Çözümlemeleri

toġ- ‘doğmak’ –dum men [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman]

ayıt- ‘sormak’ < ay- ‘demek; sormak’ –t [ettirgenlik eki] –tı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]

ne ‘ne’ +ke [yönelme durumu eki]

törü- ‘yaratılmak’ –miş [geçmiş zaman sıfat fiili] +te [bulunma durumu eki]

VI

1. P’RW P’Y YM’ P’R YWX CYX’Y YM’

berü bay yime bar yoḳ çıġay yime

beri zengin de var, yoksul da

2. P’R X’YW SYNK’ ’’MK’KT’ ’WZXWRX’Y

bar ḳayu-sın͡ga emgekte ozġurġay

var. Hangisini zahmet çekmekten kurtaracak-

3. S’N TYKYN ’YNC’ TYP

sen tigin inçe tip

sın.” Prens şöyle deyip

4. ’WYTWTY X’NKYM XWTY MNY S’V’R

ötü[n]ti ḳan͡gım ḳutı meni sever

arz etti: “Devletli babam! Beni sever

5. MW SYZ X’NKY ’YLYK ’YNC’ TYP

mü siz ḳan͡gı illig inçe tip

misiniz?” Babası hükümdar şöyle deyip

6. YRLYX X’DY ’’MR’X ’WYKWKWM

yarlıġ-ḳadı amraḳ ögüküm

buyurdu: “Sevgili yavrucuğum!

7. SYNY ’YNC’ S’V’R MN ’’Y’D’XY

sini inçe sever men ayadaḳı

Seni o kadar seviyorum (ki) avuç içindeki

8. YYNCW MWNCWX T’K KWYZD’KY

yinçü monçuḳ teg közdeki

inci boncuk gibi. Gözdeki …”

Sözcük Çözümlemeleri

ḳayu ‘hangi’ +sı [3. tekil kişi iyelik eki] +n͡ga [yönelme durumu eki]

ozġur- ‘kurtarmak’ < oz- ‘öne geçmek, kaçmak’ –ġur [ettirgenlik eki] –ġay sen [2. Tekil kişi gelecek zaman]

ḳut ‘devlet, talih’ +ı [3. tekil kişi iyelik eki]

sev- ‘sevmek’ –er mü siz [2. çoğul kişi geniş zamanın soru şekli]

illig ‘hükümdar’ < il ‘memleket, devlet’ +lig [isimden isim yapım eki]

aya ‘avuç içi’ +da [bulunma durumu eki] +ḳı [aidiyet eki]

VII

1. KWYNKWLC’ PYRDY ’WL ’DKW KW ’’T

kön͡gülçe birdi ol edgü kü at

Gönüle (gönlüme) göre verdi. O iyi ad (ve) san

2. TWYRT PWLWNK D’ Y’DYLTY KWYNYNK’

tört bulun͡g-da yadıltı künin͡ge

dört tarafta yayıldı; her gün

3. KWLXWCY L’R ’WYZWLM’DY T’XY ’’DYN

ḳolġuçı-lar üzülmedi taḳı adın

dilenciler(in ayağı) kesilmedi ve daha fazla

4. ’’XLYX XWLTY YM’ PYR DY KWNYNK’

aġılıḳ ḳoltı yime bir-di künin͡ge

hazine istedi, yine verdi. Her gün

5. ’’YYNK’ MWNCWL’YW PYRYP ’’XLYX

ayın͡ga munçulayu birip aġılıḳ-

her ay bu şekilde verip hazine dairesin-

6. T’XY ’’XY P’RYM ’’ZXYN’ X’LTY

taḳı aġı barım azḳına ḳaltı

deki hazine, mal-mülk pek az kaldı.

7. ’WL ’WYDWN ’’XYCY ’WLWXY X’NX’ ’YNC’

ol ödün aġıçı uluġı ḳanḳa inçe

O zaman baş hazinedar, hana şöyle

8. ’WYTWNTY TNKRYM ’’XLYX XWRWX X’L

ötünti ten͡grim aġılıḳ ḳuruġ ḳal-

arz etti: “Efendim (hükümdarım) hazine kupkuru ka-

9. YR ’’XY P’RYM ’’LXYN S’. ’WV’TS..

ır aġı barım alḳınsa[r] uvats[ar]

lıp, hazine (ve) mal-mülk tükenip dağıldığında

Sözcük Çözümlemeleri

kön͡gül ‘gönül’ +çe [eşitlik durumu eki]

bulun͡g ‘taraf’ +da [bulunma durumu eki]

yadıl- ‘yayılmak’ < yad- ‘yaymak’ –(ı)l [edilgenlik eki] –tı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]

kün ‘gün’ +i [3. tekil kişi iyelik eki] +n͡ge [yönelme durumu eki]

ḳol- ‘istemek’ –ġuçı [sıfat-fiil eki]

üzül- ‘kesilmek’ < üz- ‘kesmek’ –(ü)l [edilgenlik eki] –me [olumsuzluk eki] –di [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]

aġılıḳ ‘hazine’ < aġı ‘hazine, hazineye konulacak ipekli kumaş’ +lıḳ [isimden isim yapım eki] +ta [bulunma durumu eki] +ḳı [aidiyet eki]

munçulayu < bunçalayu < bu ‘işaret zamiri’ +n [zamir n’si] +ça [eşitlik eki] +la [isimden

fiil yapım eki] –(y)u [zarf-fiil eki]

azḳına ‘azıcık’ < az ‘az’ +ḳına [isimden isim yapım eki, küçültme eki]

aġıçı ‘hazinedar’ < aġı ‘hazine’ +çı [isimden isim yapım eki, meslek eki

uluġ ‘ulu, büyük’ < ul ‘temel, esas’ +luġ [isimden sıfat yapım eki: ünsüz tekleşmesi ile

uluġ] +ı [3. tekil kişi iyelik eki]

ten͡gri ‘efendi, hükümdar’ +m [1. tekil kişi iyelik eki]

alḳın- ‘tükenmek, mahvolmak’ < alḳ- ‘tükenmek’ –(ı)n [dönüşlülük eki] –sar [3. Tekil kişi şart çekimi]

VIII

1. Y’ZWQ’ TWYŞ’ T’KYNM’K’Y ’RTYMYZ

yazuḳḳa tüşe teginmegey ertimiz

(sakın) kabahatli duruma düşmeyelim.

2. TNKRYM YM’ X’NKY X’N ’YNC’

ten͡grim yime ḳan͡gı ḳan inçe

Efendimiz!” Yine babası han öylece

3. TYP YRLYX’DY Q’NK Q’ZX’NS’R

tip yarlıġḳadı ḳan͡g ḳazġansar

deyip buyurdu: “Baba kazanırsa (babanın kazandığı)

4. ’WXLY ’WYCWN TYM’Z MW KWYNKWLWK

oġlı üçün timez mü kön͡gülüg

oğlu içindir’ denmez mi? Gönlü(nün istediğini)

5. PYRZWN KWYNKLYN P’RTM’NKL’R ’WYTWRW

birzün kön͡glin bertmen͡gler ötürü

versin, gönlünü incitmeyin.” Sonra

6. KWYNYNK’ TYDYXSYZ PYRDY

künin͡ge tıdıġsız birdi

her gün engelsiz (istediği gibi) verdi.

7. ’WL ‘WYDWN ’YNNC L’RY PWYRWX L’RY

ol ödün inanç-ları buyruḳ-ları

O zaman maiyeti (ve) komutanları

8. ’YŞYDYP X’NX’ ’YNC’ TYP

işidip ḳanḳa inçe tip

işitip hana şöyle diyerek

Sözcük Çözümlemeleri

yazuḳ ‘günah, hata, yanlış’ < yaz- ‘hata işlemek’ -uḳ [fiilden isim yapım eki]

tüş- “düşmek” –e tegin- [yardımcı fiili zarf-fiil eki ile asıl fiile bağlanmış birleşik fiil çekimi]

–me- [olumsuzluk eki] -gey ertimiz [1. çoğul kişi gelecek zaman]

ti- ‘demek’ –mez mü [3. tekil kişi geniş zamanın olumsuz soru şekli]

kön͡gül ‘gönül’ +(ü)g [belirtme durumu eki]

bir- ‘vermek’ –zün [3. tekil kişi emir eki]

kön͡g(ü)l ‘gönül’ +i [3. tekil kişi iyelik eki: orta hece düşmesiyle kön͡gli] +n [belirtme durumu eki]

bert- ‘incitmek, yaralamak’ –me- [olumsuzluk eki] –n͡gler [2. çoğul kişi emir eki]

ötürü ‘sonra, dolayı’ < öt- ‘geçmek’ –ür [ettirgenlik eki] –ü [kalıplaşmış zarf-fiil eki]

tıdıġ ‘engel’ < tıd- ‘engel olmak’ –(ı)ġ [fiilden isim yapım eki] +sız [yokluk eki]

inanç ‘güvenilir kişi, bakan’ < inan- ‘inanmak’ –ç [fiilden isim yapım eki] +ları [3. çoğul kişi iyelik eki]

buyruḳ ‘kumandan, vezir’ < buy(u)r- ‘buyurmak, emir vermek’ –uḳ [fiilden isim yapım

eki: orta hece düşmesiyle buyruḳ] +ları [3. çoğul kişi iyelik eki]

IX

1 ’WYTWNTY L’R TNKRYM ’YLYK TWRWK

ötünti-ler ten͡grim ilig törüg

arz ettiler: “Yüce efendim, devleti (ve) töreyi

2 ’’XY P’RYM TWT’R ’’XY P’RYM ’’L

aġı barım tutar aġı barım al-

varlık (ve) zenginlik (ayakta) tutar, varlık (ve) zenginlik tü-

3. XYNS’R ’YL TWRW N’CWK TWT’R PYZ

ḳınsar il törü neçük tutar biz

kenirse devleti (ve) töreyi nasıl sürdürebiliriz,

4. TNKRYM ’WL ‘WYDWN X’NKY

ten͡grim ol ödün ḳan͡gı

yüce efendim?” O zaman babası

5. X’N ’YNC’ YRLYX X’DY ’MR’X

ḳan inçe yarlıġ-ḳadı amraḳ

han şöyle buyurdu: “Sevgili

6. ’WYKWKWM KWYNKLYN N’CWK

ögüküm kön͡glin neçük

yavrucuğumun gönlünü nasıl

7. P’RT’YYN MN ’’XYCY P’RC’XY

berteyin men aġıçı barçaḳı

kırayım ben! Hazineci, bütün

8. ’’XYCY L’R PYR’R ’WYDWN ’WYNKY

aġıçı-lar birer ödün ön͡gi

hazine görevlileri, bir müddet başka (yere)

Sözcük Çözümlemeleri

il ‘devlet’ +(i)g [belirtme durumu eki]

törü ‘töre’+g [belirtme durumu eki]

barım ‘zenginlik’ < bar ‘var, mevcut olan’ +(ı)m [isimden isim yapım eki. aġı barım ikilemesinde geçer.]

neçük ‘nasıl, niçin’ < ne ‘ne’ +çe [eşitlik durumu eki] +ök [pekiştirme edatı]

barça ‘hep, bütün’ < bar ‘var, var olan’ +ça [eşitlik durumu eki] +ḳı [aidiyet eki]

X

1. P’RZWN K’NTW PYLYNK’Y ’YRYNC

barzun kentü bilingey irinç

gitsin. Kendi farkına varacaktır, şüphesiz”

2 TYP YRLQ’DY ’’NT’ ’WYTWRW

tip yarlıġḳadı anta ötürü

diye buyurdu. Bir süre sonra

3. KY’ XWLTXWCY L’R K’LS’R

kiye ḳoltġuçı-lar kelser

dilenciler geldiğinde

4. ’’XYCYLARYN PWLMZ ’RTY PYRKW

aġıçıların bulmaz erti birgü

hazinecilerini bulamıyorlardı. Sadaka (verecek görevli)

5. PWLM’DY XWLTXWCYL’R YYXL’YW

bulmadı ḳoltġuçılar yıġlayu

bulamadılar, dilenciler ağlayarak

6. P’RS’R TYKYN YM’ YWXLYW

barsar tigin yime ıġlayu

giderken prens de (arkalarından) ağlar hâlde

7. X’LYR ’RTY ’WYTWRW TYKYN ’YNC’

ḳalır erti ötürü tigin inçe

kalırdı. Sonra prens şöyle

8. TYP S’XYNTY ’’XYCY ’RS’R

tip saḳıntı aġıçı erser

deyip düşündü: “Hazineci eriştiğinde

Sözcük Çözümlemeleri

bar- ‘varmak, gitmek’ –zun [3. tekil kişi emir eki]

bil- ‘bilmek’ –(i)n [fiilden fiil yapım eki] –gey [3. tekil kişi gelecek zaman]

ḳoltġuçı ‘dilenci’ < ḳol- ‘istemek’ –t [fiilden fiil yapım eki] –ġuçı [sıfat-fiil eki] +lar [çoğul eki]

kel- ‘gelmek’ –ser [3. tekil kişi şart eki (zarf- fiil işleyişinde)]

birgü ‘verilecek şey, sadaka, bağış’ < bir- ‘vermek’ –gü [gelecek zaman sıfat-fiil eki]

er- ‘erişmek, ulaşmak; gelmek’ –ser [3. tekil kişi şart eki(zarf- fiil işleyişinde)]

XI

1. M’NYNK ’WL X’NKYM X’N PWDWN

menin͡g ol ḳan͡gım ḳan bodun

(söz) benimdir. Babam kağan, halkın

2. TYLYNK’ XWRXWP ’YNC’ YRLYX

tilin͡ge ḳorḳup inçe yarlıġ-

dedikodusundan korkup öyle buyur-

3. X’DY ’RYNC KWYZWNWR ’T PWRX

ḳadı erinç közünür et burhdu şüphesiz. Görünürdeki ete kemiğe bürünmüş Bu-

4. ’N ’WYK X’NK TYTYR X’YW

an ög ḳan͡g titir ḳayu

daya ana baba denir. Hangi

5. KYŞY ’WYK X’NK KWYNKLYN PRT

kişi ög ḳan͡g kön͡glin bert-

insan ana babanın gönlünü kırar-

6. S’R ’WL TYNLYX T’MWLWX PWLWR ’WXWL

-ser ol tınlıġ tamuluḳ bolur oġul

sa o kimse cehennemlik olur. Oğuldan

7. XYZQ’ S’NM’Z M’N ’’MTY

ḳızġa sanmaz men amtı

kızdan (yani evlattan) sayılmaz. Ben şimdi

8. ’WYK X’NK KWYNKLYN

ög ḳan͡g kön͡glin

ana baba gönlünü

Sözcük Çözümlemeleri

til ‘söz; dedikodu’ +i [3. tekil kişi iyelik eki] +n͡ge [yönelme durumu eki]

közün- ‘görünmek’ –ür [3. tekil kişi geniş zaman]

tit- ‘denmek, denilmek’ < ti- ‘demek’ –t [fiilden fiil yapım eki] –ir [3. tekil kişi geniş zaman]

san- ‘sayılmak, hesap edilmek’ < sa- ‘hesap etmek, saymak’ –n [fiilden fiil yapım eki,

edilgenlik eki]

XII

1. P’RTM’YYN X’NKYM ’YLYK

bertmeyin ḳan͡gım ilig

kırmayayım. Hükümdar babam

2. TYLK’ KYRM’ZWN ’WYZ X’Z

tilke kirmezün öz ḳazdile düşmesin. Kendi ka-

3. X’NCYM ’WYZ’ ’DKW XYLYNC XYL’YYN

ġançım öz edgü ḳılınç ḳılayın

zancım ile iyi işler yapayım.”

4. TYP S’XYNTY ….

tip saḳıntı. ….

diye düşündü. ….

Sözcük Çözümlemeleri

bert- ‘kırmak, yaralamak’ –me [olumsuzluk eki] –yin [1. tekil kişi emir eki]

kan͡g ‘baba’ +(ı)m [1. tekil kişi iyelik eki. Uygur Türkçesinde Orhun Türkçesindeki gibi

unvanlar isimlerden sonra gelir.]

til ‘dil’ +ke [yönelme durumu eki. tilke kir- “dile düşmek”]