Benzetme Sanatı, Teşbih Sanatı, Benzetme Nedir, Teşbih Nedir?

Benzetme Sanatı, Teşbih Sanatı

Teşbih Nedir? Benzetme Sanatı Örnekleri

İçindekiler

• Teşbih Nedir? Benzetme Sanatı Örnekleri
• Teşbihin Ögeleri Nelerdir
• Teşbih (Benzetme) Türleri Çeşitleri Nelerdir?
• a. Teşbih-i Beliğ (Güzel Benzetme)
• b) Ayrıntılı Benzetme (Teşbih-i mufassal):
• c) Kısaltılmış Benzetme (Teşbih-i mücmel):
• d) Pekiştirilmiş Benzetme (Teşbih-i müekked):

Teşbih (benzetme) sanatı, anlam açısından zayıf kabul edilen bir şeyi, anlam bakımından daha kuvvetli, daha güçlü bir başka şeye benzeterek ifade etmeye denir. Teşbih, en az iki şey arasında tercih edilen bir veya daha fazla bir özelliğe bağlı olarak kurulan bir müşterekliktir. Anlam transferi, yön, ilgi veya özellik aktarması diyebileceğimiz benzetme sanatı, farklı unsurların müşterek olduğu kabul edilen, öyle varsayılan bir yönüne dayanır. Genellikle ortak vasfın unsurlarından (benzeyen – benzetilen) birinin bu vasfa gerçekte uygunluk gösterdiği, diğerinin göstermediği bilinir.

Kalem gibi ince minare, demir kadar sert yumruk, su gibi akar zaman, örneklerinde kalem, demir, su kelimelerinin; gösterilen ince, sert, akmak özellikleri; minare, yumruk, zaman kelimelerine aktarılmıştır.

Teşbihin Ögeleri Nelerdir

benzeyen, (müşebbeh) benzetme yönü açısından zayıf olan kelime

benzetilen (müşebbehünbih) benzetme yönü açısından güçlü olan kelime

benzetme yönü, benzeyen ve benzetilen iki farklı şey arasındaki ortak özellik

 benzetme edatı, benzeyen ve benzetilen arasındaki ortak özelliği ifade etmek üzere ilgi oluşturan benzetme edatıdır,

Burada gündüzler, çekip durduğumuz bir mercan teşbih
Geceler, içinde uyuduğumuz birer siyah buluttu (Dilâver Cebeci)

mısralarında gündüzler, benzeyen; mercan teşbih, benzetilen; çekmek, benzetme yönüdür.

Benzeyen ve benzetilen arasındaki ortak özelliği ifade etmek üzere ilgi oluşturan benzetme edatı gibi, benzer, güya, sanki, kadar, misal, âdeta, manend, vech, sıfat, tıpkı, -ce, -veş, -asa… gibi kelime veya eklerle belirir. Gül gibi kırmızı yanak, gonca misali açan çocuk, devâsâ büyük bir yapı, pamuk kadar yumuşak kumaş…

Mânend-i şafak gözlerimiz kana boyandı

Ey mihr-i dil-efrûz sabah oldu uyan gel (Yenişehirli Avni)

mısralarında manend kelimesi bu ilgiyi kurar.

Onlar ki toprakta karınca, suda balık, havada kuş kadar çokturlar; korkak, cesur, cahil, hâkim ve çocukturlar ve kahreden yaratan ki onlardır destanımızda yalnız onların mâceraları vardır. (Nazım Hikmet RAN)

Bu mısralarda kadar kelimesi, benzetme ilgisini oluşturur; “kadar”, hem nicelik hem de gibilik anlamlarını düşündürür.

* Hava cehennemi andırıyor. (Burada havanın sıcaklığı cehennem sıcağına benzetilmiş.)

Âh bu türküler, köy türküleri Ana sütü gibi candan Ana sütü gibi temiz
(Bedri Rahmi Eyüboğlu)

Yukarıdaki şiirde şair, “köy türküleri”ni “ana sütü“ne benzetmiş. Köy türküleri ile ana sütü arasında “temiz” ve “candan” oluş yönüyle de benzetme ilgisi kurulmuş.

Yukarıdaki benzetmenin öğeleri:

a) Kendisine Benzetilen : Ana sütü
b) Benzeyen: Köy türküleri
c) Benzetme Edatı: Gibi
d) Benzetme Yönü: Candan, temiz

UYARI:

Benzetme edatı olarak “gibi” den başka; kadar, sanki, güya, nitekim, meğer ki, misal, andırmak… gibi sözcüklerde kullanılabilir.

* Gözlerim çalışmaktan kan çanağına döndü.
* Deniz misali gözleri vardı.
* Odanın konforu, sanki kral dairesiydi.
* Kepçe kulağı, hepimizi güldürürdü.

Bir teşbihin (benzetmenin) oluşabilmesi için mutlaka benzetmenin temel öğelerinin bulunması gerekir. Yardımcı öğeler olmadan da benzetme yapılabilir.

Teşbih (Benzetme) Türleri Çeşitleri Nelerdir?

a. Teşbih-i Beliğ (Güzel Benzetme)

Teşbih sanatının yalnızca benzeyen ve benzetilenle kurulması teşbih-i beliği oluşturur.

Mühür gözlüm seni elden sakınırım, kıskanırım

Uçan kuştan, esen yelden sakınırım, kıskanırım. (Âşık Ali İzzet)

İmâmesidir dağlar bir gurbet teşbihinin (Metin Altıok)

örneklerinde, teşbih-i beliğ sanatının ince kullanımlarını görmekteyiz. Buradaki teşbih-i beliğ örneklerinin hemen hepsinde nüanslar, bildiğimiz kuralların sınırları dışına çıkar.

Birinci örnekte (a) mühür, (b) göz, (c) mühürdeki yuvarlaklık, irilik, belirginlik, siyahı temsil eden koyu renklilik, ayırt edici özellik, âmir hüküm veren temsil özelliği vb. anlam ilişkileri incelenmelidir.

İkinci örnekte; (a) gurbet teşbihinin imâmesi, (b) dağlar, (c) gurbet ve dağ ilişkisi; teşbih ve coğrafyanın devr-i daimi, imame ve dağ arasındaki coğrafî konum ilişkisi, bir aksesuar ile kozmik unsurların ilgisi vb. anlam ilişkileri gündeme gelir.

Teşbih-i beliğ’nin birinci unsuruna a, ikinci unsuruna b dersek, a ile b’nin bir arada kullanılmasından doğan anlam ilişkilerinin hepsine c diyemeyiz, c diyebileceğimiz anlam ilişkisi standart olmadığı için başka temsil harflerine, dolayısıyla başka bilgilere ihtiyaç gösterir. Mühür ve göz arasındaki anlam ilişkisi; İmâmesidir dağlar bir gurbet teşbihinin ifadesindeki “gurbet teşbihinin imâmesi” ve “dağ” arasındaki ilişkiden farklı olsa gerektir. Diğer örnekler de benzer farklara ulaşır. Öyleyse, Yeni Türk Edebiyatı’ndaki sanatlar, eski ölçütlerle değil mesela bir imge veya bir metafor yahut objeye bakışı etkileyen bir zihniyet vb. terimleri ve ölçütleri ışığında ele alınmalıdır.

Şu örneklerin ölçütlerini tartışalım:

1.

Munabbet bir Köroğlu’dur artık
Kendi yok, nâmı söylenir (Nüzhet Erman)

2.

Bir gülün açılması devrimdir
Bildiğin, anladığın bir devrim
Kim bilir nereye varmışiığımtz
Bir av sonu ağırlayan gözlerim
Sent anmak öyle kolay değîidir
Denizler: Biraz çocuk kalmışlığımız (Hilmi Yavuz)

3.

Dergi, hür tefekkürün kalesi (..)
Kitap, istikbâle yollanan mektup…
smokin giyen heyecan (..)
Eski dergiler, ziyaretçisi kalmayan bir mezarlık…
anahtarı kaybolmuş bir çekmece… (Cemil Meriç)

4.

Sümbül
Bir sülüs besmeledir
Ulu mâbetlerde süs
Buram buram Türk kokan
Sultanlar tuğrasıdır
Sümbül (Ali Akbaş)

örneklerinde, teşbih-i beliğ’in ince kullanımlarını görmekteyiz.

b) Ayrıntılı Benzetme (Teşbih-i mufassal):

Dört öğesi de bulunan benzetmedir.
Sular öyle temiz ki, annemin vüzü gibi.
B                   BY         KB          BE
(Kemalettin Kamu)

c) Kısaltılmış Benzetme (Teşbih-i mücmel):

Benzetme yönü olmayan, diğer öğeleri olan benzetmedir.
Şenyuva apartmanı bodrum katı Kutu gibi bir dairede otururlar.
KB    BE             B

(O. Veli Kanık)

d) Pekiştirilmiş Benzetme (Teşbih-i müekked):

Benzetme edatı olmayan, diğer öğeleri olan benzetmedir.
Yollar köyleri saran eskimiş çerçeveler
B                                        BY    KB
(S. Esat Siyavuşgil)

Diğer Benzetme Örnekleri:

Unutmakta haklısın kömür gözlüm Haklısın…Bu sözüm sanma sitemdir.
(Mehmet Çınarlı)

Bir bakışı vardı Esma ‘nın
Kavak yaprakları gibi pırıl pırıl.
(Cahit Kulebi)

Dar kapısından başka aydınlık girecek hiçbir yeri olmayan dükkanında, tek başına gece gündüz, kıvılcımlar saçarak çalışan Koca Ali, tıpkı kafese konmuş terbiyeli bir aslanı andırıyordu.
(Ömer Seyfettin)

Güler yüzün çözümleyemeyeceği hiçbir sorun yoktur. Buzlar güneş karşısında nasıl erirse, en çetin sorunlar da işe güler yüzle başlayan, öylece sürdüren insanlar elinde çözülür.
(Şevket Rado)

EK ANLATIM

Teşbih (Benzetme)

Bir varlığın niteliğini daha güçlü ve etkili şekilde anlatmak amacıyla o varlığı, nitelik bakımından daha güçlü ve belirgin olan başka bir varlığa benzetmeye teşbih adı verilir.
Eksiksiz bir teşbihte dört öge bulunur: Benzeyen, kendisine benzetilen, benzetme yönü ve benzetme edatı.

Aşağıdaki teşbihte bu dört öge de kullanılmıştır:

Bir yerde teşbih sanatından söz edebilmek için orada benzeyenin ve kendisine benzetilenin bulunması yeterlidir. Yani teşbih için dört öğenin bir arada bulunması şart değildir:

altın gibi saç

altın şarısı saç

altın saç

Dört çeşit benzetme vardır: Ayrıntılı, kısaltılmış, pekiştirilmiş ve güzel benzetme.

a. Ayrıntılı benzetme: 

Dört öğesi de bulunan benzetmedir.

Örnek 1:

Taş gibi sert çörek

Benzeyen: çörek

Kendisine Benzetilen: taş

Benzetme Yönü: Sertlik

Benzetme edatı: gibi

Örnek 2:

Değirmen misali döner başım
Sevda değil, bu bir hışım.

Bedri Rahmi Eyuboğlu

Benzeyen: başım

Kendisine benzetilen: değirmen

Benzetme yönü: dönmesi

Benzetme edatı: misali

b. Kısaltılmış benzetme: 

Benzetme yönünün belirtilmediği benzetmedir. 

ÖRNEK 1

Türkiye cennet gibidir.

Benzeyen: Türkiye

Kendisine benzetilen: cennet

Benzetme yönü:

Benzetme edatı: gibi

ÖRNEK 2: 

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik.

Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.

Yahya Kemal Beyatlı

Benzeyen: ordu

Kendisine benzetilen: dev

Benzetme yönü: –

Benzetme edatı: gibi

c. Pekiştirilmiş benzetme: 

Benzetme edatının bulunmadığı benzetme türüdür. 

ÖRNEK 

Yalnız bu katta mümkün olur daimi uçuş.
Her hamlesiyle, ruh, o çelikten kanatlı kuş
Ufkunda bir dakika görünmeksizin kara
Hür gökte, hür denizde uçar, hür ufuklara.

Yahya Kemal Beyatlı

Benzeyen: ruh

Kendisine benzetilen: çelikten kanatlı kuş

Benzetme yönü: uçması

Benzetme edatı: –

ç. Güzel benzetme (Teşbihibeliğ):  

Sadece benzeyen ve kendisine benzetilen kullanılarak yapılan benzetmedir.

Ala göz üstüne hilâl kaşları,
Sırma gibi yanar yârin saçları.

Benzeyen: kaşlar

Kendisine benzetilen: hilâl

Benzetme yönü: –

Benzetme edatı: –

Karacaoâlan

ÖRNEK 2
Menekşe gözler hülyalı,
Bakışları çok manalı,
Gönül yakıcı o gözler,
Meğer ezelden sevdalı.

Yesari Asım Arsoy

Edebiyatla ilgili tüm yazılara şurada ulaşabilirsiniz: EDEBİYAT

• Edebi Sanatlar
• Mecaz (Değişmece) Sanatı
• Mecaz-ı Mürsel (Ad Aktarması)
• Benzetme (Teşbih) Sanatı
• İstiare (Eğretileme) Sanatı
• Kinaye (Değinmece) Sanatı
• Teşhis (Kişileştirme) Sanatı
• Konuşturmaca (intak) Sanatı
• Tariz (iğneleme-sitem) Sanatı
• Tezat (Karşıtlık) Sanatı
• Mübalağa (Abartma) Sanatı
• Hüsn-i Talil (Güzel Nedene Bağlama) Sanatı
• Tenasüp (Uygunluk) Sanatı
• Tecahül-i Arif
• İstifham (Soru Sorma) Sanatı
• Terdit (Şaşırtma) Sanatı
• Telmih (Anımsatma) Sanatı
• Leff ü Neşr Sanatı
• Tedric (Dereceleme) Sanatı
• Tekrir (Yineleme) Sanatı
• → Rücu (Geriye Dönüş) Sanatı
• İrsal-ı Mesel (Atasözü Söyleme) Sanatı
• Cinas (Sesteşlik) Sanatı
• Seci (iç uyak) Sanatı
• İştikak (Türetme) Sanatı
• Akis (Yansıma) Sanatı
• Akrostiş Sanatı
• Leb Değmez (Dudak Değmez) Sanatı
• Aliterasyon Sanatı
• Tevriye Sanatı