TÜRK DİLİ: Kıpçak Türkçesi, Kuzey grubu, Kırgız Türkçesi, Kazak Türkçesi, Tatar Türkçesi, Başkurt Türkçesi

TÜRK DİLİ, TÜRKÇE, Kıpçak Türkçesi, Kuzey grubu, Kırgız Türkçesi, Kazak Türkçesi, Tatar Türkçesi, Başkurt Türkçesi, Nogay Türkçesi, Kumuk Türkçesi, Karaçay Türkçesi, Balkar Türkçesi, Karaim Türkçesi,  Karluk Grubu, Doğu grubu: Özbek Türkçesi, Uygur Türkçesi, Oğuz Grubu, Batı grubu, Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Türkmen Türkçesi, Gagavuz Türkçesi

Türkçe, Türklerin konuştuğu dilin adıdır. Türkçede dil adları, kavim adlarının sonuna getirilen +cA/+çA ekiyle yapılır. Türkçe, Rusça, Almanca, İngilizce gibi.

Türkçe, Türk kelimesinin kavram alanı içinde yer alan bütün boy, soy, oymak ve aşiretlerin konuştukları dilin ortak adıdır. Aradaki farklılıklar lehçe / uzak lehçe, şive / yakın lehçe ve ağız terimleriyle ifade edilir. Bunlar bir dilin çeşitli sebeplerle oluşmuş alt kollarıdır. Türk dilinin bugün üç uzak lehçesi vardır. Bunlar Yakutça, Çuvaşça ve Türkçedir.

Türkçe kolu kendi içinde üç ana gruba ayrılır:

• Kıpçak/Kuzey grubu: Kırgız, Kazak, Tatar, Başkurt, Nogay, Kumuk, KaraçayBalkar, Karaim Türkçeleri.
• Karluk/Doğu grubu: Özbek ve Uygur Türkçeleri.
• Oğuz/Batı grubu: Türkiye, Azerbaycan, Türkmen ve Gagavuz Türkçeleri.

Türkçe, Göktürklerden önce de var idi elbette. Ancak yazı dili olarak Göktürklerden itibaren günümüze kadar aralıksız kullanılmış ve adı hep “Türkçe/Türk dili” olmuştur. Bunu tarihî belgelerden tespit ve takip etmek mümkündür. Göktürklerden sonra, Uygurların da kendi dillerine Türkçe, “ Türk tili / Uygur Türk tili, ” dediklerini görüyoruz. Karahanlılar döneminde yazılan eserlerde de bu adlandırma açıkça görülmektedir. Zira, Kutadgu Bilig’in ön sözünde eserin “Türk dili ile yazıldığı” belirtildiği gibi, Kaşgarlı’nın büyük lügatinin adı da Dîvânü Lügâti’tTürk’tür. Selçuklu, Osmanlı, Kıpçak ve Çağatay sahalarında yazılan eserlerin hemen hepsi, aynı şekilde, dillerinin adına Türkçe/Türk dili, Türkî demektedirler.

Özellikle 20. yüzyılın başlarından itibaren Sovyetlerdeki Türk cumhuriyetlerinde “Azeri/Azerbaycan dili, Kazak dili, Kırgız dili, Tatar dili, Başkurt dili...” gibi adlandırmalar kullanılmıştır. Bu ifadelerin her birinde “dili” tamlananı +cA/+çA ekinin yerini tutmaktadır. Türkiye’de de zaman zaman “Kazakça, Tatarca, Azerice, Türkmence…” gibi terimlerin kullanıldığını görüyoruz.

Türk kelimesinin kavram alanı ve başlangıcından bugüne yaptığı işlev göz önüne alınırsa, bu kullanımın sakıncaları açıkça görülecektir. Nitekim diğer Türk cumhuriyetleri boy veya coğrafi adla anılırken, Anadolu Türklerinin Türk adıyla anılması, Türk ve Türkçe kelimelerinde bir anlam daralması yaratmıştır. Böylece Türk adı Türkiye Türkleri, Türkçe de Türkiye Türkçesi ile sınırlandırılmıştır.

Günümüzde Türkçe sözü yavaş yavaş gerçek ve genel anlamıyla kullanılmakta ise de, dünyada bu ad yaygın biçimde ‘Türkiye Türkçesi’ karşılığında kullanılmaktadır. Aslında Türkiye’de konuşulan dil, sadece Türkçenin bir lehçesidir ve özel adı ‘Türkiye Türkçesi’dir. Türkçe dar anlamda Türkiye Cumhuriyeti devletinin resmî dili, geniş anlamda ise dünya üzerindeki bütün Türk soylu halkların değişik coğrafyalarda, çeşitli lehçeler halinde konuştukları dilin adıdır.

• Türk Dili / Türkçe terimi ile ifade edilen anlamları, en dar olanından en geniş olanına doğru şöyle sıralayabiliriz:
• Türkçe, Türkiye’de yaşayan Türklerin ana dilidir.
• Türkçe, Türkiye Cumhuriyeti devletinin resmi dili olması nedeniyle, Türk kökenli olan ve olmayan bütün Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının ortak dilidir.
• Türkçe, Anadolu ve civar sahalarda; Irak, İran, Suriye, Kıbrıs, Yunanistan, Bulgaristan, Makedonya, BosnaHersek, Kosova, Sırbistan, Hırvatistan ve ayrıca Almanya başta olmak üzere, çeşitli Avrupa ülkelerinde yaşayan Türklerin konuştuğu dildir.
• Türkçe, Çuvaşça ile Yakutça (ve kimilerine göre Halaçça ) dışında kalan Türk lehçelerinin ortak adıdır.
• Türkçe, Çuvaşça ve Yakutça da dahil, 20’si yazı dili toplam 50 civarında, tarihî ve çağdaş Türk lehçesinin ortak adıdır.

TÜRK DİLİNİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ

Bir dilin dünya dilleri arasındaki yeri ve değeri; dünya çapındaki yaygınlığı, diplomasi dili, uygarlık dili, geçer bölge dili, resmî dil, ulusal dil ve yazı dili olmasıyla ölçülür. Bu ölçütlerin yaygınlığı, eskiliği ve geçerliliği bir dilin diğer diller arasındaki yerini, konumunu, işlevselliğini ve değerini belirler. Türkçe çok eski tarihlerden beri yukarıda sayılan bütün özelliklere sahip bir dil olarak yaşaya gelmiştir. Türkçenin sahip olduğu bu özelliklerin tümüne birden sahip olan dillerin sayısı oldukça azdır. Dolayısıyla Türkçe dünya çapında prestijli, yaygın ve işlevselliği yüksek bir dildir.

Türkçe günümüzde edebiyat ve bilim dili olarak kabul edilen birçok dünya dilinden daha eskidir ve daha eski yazılı metinlere sahiptir. YunanLatin dilleri hariç, Avrupa’da Türkçeden daha eski yazılı metne sahip herhangi bir dil yoktur. Ural ve Altay dilleri arasında da en eski yazı dili Türkçedir. Sümerce tabletlerdeki Türkçe kelimeler dolayısıyla, yaşayan dünya dilleri arasında, en eski yazılı metne sahip dilin Türkçe olduğu kabul edilmektedir.

Türkçe başta Göktürk, Uygur, Arap, Latin, Kiril alfabeleri olmak üzere, 10’dan fazla alfabe ile yazıya geçirilmiş, yazılı metinleri dünyanın çok değişik coğrafyalarında çok sayıda kütüphanede ve müzede saklanan bir dildir. Türkçe yazıya geçirilirken taş, demir, tunç, altın, bakır, pişirilmiş toprak, seramik, ağaç, kap kacak, deri, kâğıt gibi çok değişik eşya ve araçlar kullanılmıştır. Kâğıdın kullanılmaya başlamasıyla birlikte, daha çok, çeşitli türden kâğıtlara yazılan Türkçe, bilgisayarın icadı ve genel ağ (internet) kullanımıyla birlikte sanal ortamda da yerini almıştır.

Bugün yeryüzünde, sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte, en az 3000, en çok 9000 dolayında dil olduğu kabul edilmektedir. Bu diller arasında yapılan artzamanlı ve eşzamanlı karşılaştırmalar, bazı dillerin kendi aralarında yapı ve köken bakımından benzerlikler taşıdığını ortaya koymuştur. Dünya dillerini değerlendiren “Nostratik teorisi” HâmiSâmi, Kartvel, HintAvrupa, Ural, Altay, Dravid dil ailelerinin aslında aynı kökten geldiğini ve bu dillerin daha eski bir ana dilden türediklerini, “Avrasyatik Teorisi” ise, Ural, Altay, HintAvrupa, Gilyak, KoreJaponAynu, Çukçi, EskimoAleut dillerinin aynı kökten geldiğini savunmaktadır.

Nostratik ve Avrasyatik teorilerinden başka, dünya dillerini yapı ve köken benzerlikleri bakımından tasnif edip daha küçük gruplara ayıran çeşitli çalışmalar da yapılmıştır. Dünya dillerinin bilinen yaygın tasniflerini ve Türk dilinin dünya dilleri arasındaki yerini kısaca şöyle tespit etmek mümkündür:

Yapıları Bakımından Diller ve Türkçe

Tek Heceli Diller:

Çince, Tibetçe, Vietnamca, Siyamca, Endonezyaca, Baskça gibi diller tek heceli dillerdendir.

Eklemeli Diller:

Türkçe, Moğolca, MançuTunguzca, Korece, Japonca Fince, Macarca, Ugorca, Permce, Estçe gibi Ural ve Altay dil ailelerine mensup diller bu gruba girerler. Ayrıca bu grup içinde yer alan ancak, kaynaştırıcı bir özellik taşıyan Eskimoca, Kızılderili dilleri ve Gürcüce gibi diller de bu gruba dahil edilmektedir.

Bükümlü / Çekimli Diller:

Bu grupta yer alan dilleri kendi içinde “kök bükümlü ve gövde bükümlü” olarak ikiye ayırmak mümkündür. Genellikle HâmiSâmi dil ailesine mensup olan diller kök bükümlü, HintAvrupa dil ailesine mensup olanlar ise gövde bükümlüdür. Bu grupta yer alan belli başlı diller şunlardır: Almanca, Flemenkçe, İngilizce, İskandinav dilleri, Latince ve onların bugünkü temsilcileri olan, Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Rumence, Slav kökenli dillerden, Rusça, Bulgarca, Sırpça, Lehçe; Yunanca, Arnavutça, Keltçe, Litvanca, tarihî dillerden Hititçe ve Hint İran dilleri, tarihî Sanskritçe, Avestçe, Orta ve yeni Farsça ile yaşayan dillerden Ermenice. Sâmi dillerinden ise Akadca, İbranice, Arapça, Bantu dillerinden Güney ve Orta Afrika’da konuşulan Bantu dilleri bu grubu oluşturur.

Kökenleri Bakımından Diller ve Türkçe

2. Moğol Dilleri
   1. Moğolca
   2. Buryat
   3. Kalmuk
3. MançuTunguz Dilleri

Sibir Kolu:

1. 1. Evenkçe (Tunguzca)
   2. Even (Lamut)

Mançur Kolu:

1. Mançur
2. Çjurçjen

Amur Kolu:

1. Nanayca (Goldca)
2. Udeyce (Udegeyce)

4. Uzak Doğuda Hiçbir Gruba Dahil Olmayan Diğer Diller
   1. Japonca
   2. Ryukyus
   3. Korece
   4. Ayn

Ural Dilleri

1. FinUgor Dilleri

Ugor Kolu:

1. 1. Macarca
   2. Mansiy (Vogul)
   3. Hantıy (Ostyaç)

Baltı/Fin Kolu:

1. Fince
2. Estonca
3. İcor
4. Karel
5. Vepss
6. Vod
7. Liv
8. Saam (Lopar)

Perm Kolu:

1. KomiZıryan
2. KomiPermyaç
3. Udmurtça

Voljsk Kolu:

1. Mari (Çeremis)
2. Mordov

2. Samoyed Dilleri
   1. Nene (YurakSamoyed)
   2. Nganasan (Tavgiy)
   3. Eneç (YeniseySamoyed)
   4. Selkup (OstyakSamoyed)

Edebiyat konularındaki tüm yazılara ulaşmak için lütfen tıklayınız: Edebiyat

Dilbilgisi konularındaki tüm yazılara ulaşmak için lütfen tıklayınız: Dilbilgisi