YENİ TATAR ALFABESİ, YAŃA TATAR ÄLİFBASI

YENİ TATAR ALFABESİ-YAŃA TATAR ÄLİFBASI

Tataristan Cumhuriyeti (Volga Tatarları)


Tatar Türkleri ya da Tatarlar olarak isimlendirilen halk, yoğunluğu daha çok Rusya Federasyonu içinde bulunan Türk kökenli bir halktır. Eski Sovyetler Birliği ülkelerindeki toplam Tatar nüfusunun 7 milyonun üzerinde olduğu tahmin ediliyor. Rusya Federasyonuna bağlı durumda bulunan Tataristan Cumhuriyeti ise 4 milyona yaklaşan nüfusu ile özerk bir cumhuriyet durumunda bulunuyor. 1990 yılında bağımsızlığını ilan etmiş ama bu bağımsızlık hiçbir devlet tarafından tanınmamıştır. Bunun üzerine 1994 yılında Rusya Federasyonu ile anlaşma imzalayarak bu federasyonun içinde özerk bir federal yapı haline gelen Tataristan Cumhuriyeti, 2 milyonluk kısmı Tatar Türklerinden oluşan bir nüfus yapısına sahiptir.
 

Kiril Alfabesi

 

Tataristan Cumhuriyetinde Kullanılan Tatar Alfabesi


Tataristan’da yaklaşık olarak 1,5 milyon kişi kadar Rus kökenli vatandaş da yaşamaktadır. Tataristan Cumhuriyeti’nin resmi dilleri de Tatarca ve Rusçadır. Nüfusunun tamamı okuma-yazma bilen ülkede ilk ve ortaöğretim okullarında Tatarca ve Rusça eğitim verilirken, yükseköğrenim düzeyinde sadece Rusça eğitim verilmektedir. Volga Tatarları olarak da bilinen Tataristan Cumhuriyeti’nin kullandığı ve Tatar Alfabesi olarak da isimlendirilebilecek olan resmi alfabe ise 37 harfli Tatar Kiril Alfabesidir.

Kazan Tatarları ve Kullandıkları Alfabe


Günümüzde Tataristan’ın başkenti durumunda bulunan Kazan şehrinde yaşayan Tatarlar, Kazan Tatarları ya da Kazan Türkleri olarak isimlendirilebiliyorlar. 1920’lerde Sovyet Türklerinin ortak bir yazı sistemi kullanmalarını sağlama amacıyla kurulan Yeni Türk Elifbası Merkez Komitesi isimli kurulun 1927 yılında yayınladığı Birleştirilmiş Yeni Türk Alfabesi (Yañalif) bazı direnişlerle karşılaşsa da 1928 yılında Kazan Türkleri tarafından da kullanılmaya başladı.

1940 yılında Sovyetler Birliği’nin o dönemdeki politikalarına uygun olarak Kiril Alfabesine geçen Kazan Türkleri, 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte tekrar Latin Alfabesinden uyarlanan ve Yañalif Älifbası ismi verilen yazı sistemine geçmeyi tartışmaya başladılar. Aynı yıl Türkiye’de düzenlenen ‘Milletlerarası Çağdaş Türk Alfabeleri Sempozyumu’nda temeli atılan ve bazı geliştirmelerle ‘Türk dünyası ortak Lâtin alfabesi’ olarak isimlendirilen yazı sistemini isteyen kişilerin de bulunduğu tartışmaya Kiril Alfabesi ve Arap Alfabesi taraftarı olan kişiler de katılmıştır. Oldukça karışık bir tarihe ve aynı zamanda kullanılan yazı sistemi geçmişine sahip olan Kazan Tatarları ve onları takip eden Tataristan Cumhuriyetindeki Tatarlar Latin Alfabesine geçmeyi kabul ederler.  Ama ‘Federasyon içinde hiçbir halk Kiril esaslı alfabeleri dışında alfabe kullanamaz’ şeklinde açıklanabilecek olan Rusya Federasyon meclisinden gelen 2002 tarihli kanun, konunun daha karmaşık bir hale gelmesine neden olmuştur. Sonuçta Kazan Türkleri ve Tataristan Cumhuriyeti tarafından şu anda kullanılan resmi alfabe Kiril alfabesidir ama buradaki Tatarlar farklı alfabelerle okuyup yazmayı sürdürmektedirler.

Kırım Tatarları


Karadeniz’in kuzeyinde bulunan Kırım Yarımadası anavatanları olan Kırım Tatarları, son birkaç yüzyıl içinde farklı ülkelere dağılmış olan bir halktır. 1783 yılında Kırım Hanlığının Rusya’ya ilhak etmesiyle zorunlu göçe tabi tutulan Kırım Tatarlarının önemli bir kısmı Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşamaya başlamıştır. Bu kişilerin kesin sayısı belli olmasa da, Osmanlı arşivlerinden edinilen bilgiler yaklaşık 1 milyon 200 bin kadar Kırım Tatarının Osmanlı Devletine sığındığını göstermektedir. Buna göre günümüzde ülkemizin vatandaşları arasında bulunan yaklaşık 5 milyon kişinin Kırım Tatarı kökenli oldukları sanılmaktadır. 1783 yılında Osmanlı İmparatorluğuna bağlı olan Romanya ve Bulgaristan da az miktarda Kırım Tatarının yerleştiği ülkelerdir. Bu ülkelerde yaşayan Kırım Tatarlarının az bir kısmı Kanada’ya, önemli bir kısmı Türkiye’ye göç etmişlerdir.

1783 yılında Kırım’da kalan Tatarlar ise 1921 yılında Kırım Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti olarak kurulan ve 1945 yılında Kırım Oblastı ismini alan bölgede yaşamışlardır. 1954 yılında Ukrayna SSC’ye transfer edilen bölge, 1991 yılında yapılan referandumla Ukrayna SSC içerisinde bir özerk cumhuriyet durumuna geldi ve Sovyetler Birliği dağıldığında Kırım Özerk Cumhuriyeti adıyla Ukrayna’nın parçası olarak kaldı. 2014 yılında Rusya Silahlı Kuvvetlerinin Kırım’ı ele geçirmesi sonrası düzenlenen tartışmalı referandum sonrasında ise Rusya Federasyonu’na bağlanmayı kabul etti. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ve dünya ülkelerinin çoğu ise Kırım’ı kendi bölgesi olarak gören Ukrayna’yı desteklemektedirler.

Kullanılan Alfabe


Rusya işgali sonrasında burada yaşayan Kırım Tatarlarının sayısının 300-350 bin kişi arasında olduğu tahmin edilmektedir. Bu kişilerin kullandığı dil ise Türk dillerinin Kıpçak koluna ait olan Kırım Tatarca’sı (kırım Türkçesi) olarak isimlendirilmektedir. Bu dil Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi ile yazılan bir dildir. 1992 yılında II. Kırım Tatar Millî Meclisi tarafından onaylanan, 31 harf ve 1 işaretten oluşan Kırım Tatar Latin alfabesi ise sıkça kullanılan diğer bir alfabedir.

Diğer Tatar Toplulukları


Türkistan’da ve civarında yaşayan Ak Tatarlar ve Kara Tatarlar, Astrakhan Tatarları, Sibirya Tatarları gibi topluluklar da Tatar halkı içinde yer alan etnik gruplardır. Bu Tatarlar yaşadıkları bölgede kullanılan alfabeleri kullanan topluluklardır.



1. Aa (Аа) — аlga (алга "вперед"), adäm (адәм "человек") 
2. Bb (Бб) — büre (бүре "волк") balaćak (балачак "детство")
3. Cc (Шш) — cörep (шөреп "шуруп"), cucı (шушы "этот")
4. Dd (Дд) — döres (дөрес "правильный"), dulkın (дулкын "волна")
5. Ee (Ее, Ээ) — ec (эш "работа"), ene (эне "младший брат"), ez (эз "след"), esse (эссе "горячий")



6. Ff (Фф) — fän (фән "наука"), fatir (фатир "квартира")
7. Gg (Гг) — gayıp (гаеп "вина"), gadel (гадел "справедливый"), ger (гер "гиря"), göl (гөл "цветок")
8. Hh (Хх, Һһ) — hawa (һава "воздух"), holık (холык "нрав"), häykäl (hәйкәл "памятник"), häwef (хәвеф "опасность")
9. Iı (Ыы) — ılıs (хвоя), ırım (ырым "суеверие")
10. Jj (Җҗ, Жж) — jomga (җомга "пятница"), jäy, (җәй "лето"), jiräbä (жирәбә "жребий"), jäl (жәл "жаль")

11. Kk (Кк) — kaber (кабер "могила"), kader (кадер "почет") kerfek (керфек "ресница"), küz (күз "глаз")
12. Ll (Лл) — laćın (лачын "сокол"), layık (лаек "достойный")
13. Mm (Мм) — matur (матур "красивый"), mić (мич "печь")
14. Nn (Нн) — namus (намус "честь"), näzek (нәзек "тонкий")
15. Oo (Оо) — ozın (озын "длинный"), oćkıć (очкыч "самолет")

16. Pp (Пп) — pänjecämbe (пәнҗешәмбе "четверг"), pılaw (пылау "плов")
17. Rr (Рр) — räsem (рәсем "рисунок"), ränjec (рәнҗеш "обида")
18. Ss (Сс) — sayıskan (саескан "сорока"), säwdä (сәүдә "торговля")
19. Tt (Тт) — tufrak (туфрак "почва"), tönyak (төньяк "север")
20. Uu (Уу) — uyın (уен "игра"), uńay (уңай "удобный")

21. Ww (Вв, Уу) — wayım (ваем "беспокойство"), wakıt (вакыт "время"), aw (ау "охота")
22. Yy (Йй) — yöräk (йөрәк "cердце"), yıl (ел "год")
23. Zz (Зз) — zur (зур "большой"), ziräk (зирәк "сообразительный")
24. Ää (Әә) — äni (әни), äyt (әйт "говорить")
25. Ćć (Чч) — ćärcämbe (чәршәмбе "среда"), ćegän (чегән "цыган")

26. İi (Ии) — il (ил "страна"), ille (илле "пятьдесят")
27. Ńń (Ңң) — meń (мең "тысяча"), moń (моң "грусть")
28. Öö (Өө) — öy (өй "дом"), ömet (өмет "надежда")
29. Üü (Үү) — ürt (үрт "пожар"), übec (үбеш "поцелуй")

-у/-ү исем фигыль (герундий) аффиксы, тартыклар арасына э/ы сузыкларын кушып W хәрефе аша язылыр: ıw/ew/w
• Бару — Barıw
• Бәру — Bärew

TÜRK LEHÇELERİ KOLAY ERİŞİM ÇİZELGESİ

Türk lehçeleri, Türk dilleri, Türkçenin şiveleri, Türkçenin lehçeleri,  AZERBAYCAN TÜRKÇESİ, KAZAK TÜRKÇESİ, KIRGIZ TÜRKÇESİ ÖZBEK TÜRKÇESİ, TÜRKMEN TÜRKÇESİ

Göktürk alfabesi için tıklayınız.

Türk dünyasında kullanılan alfabeler için tıklayınız.

Kazak alfabesi için tıklayınız

Kırgız alfabesi için tıklayınız.

Osmanlı alfabesi için tıklayınız.

Rus alfabesi için tıklayınız.

Tatar alfabesi için tıklayınız.

Sağır-Dilsiz alfabesi için tıklayınız.

Bulgar alfabesi için tıklayınız.

Çin alfabesi için tıklayınız.

Yunan alfabesi için tıklayınız.

Enokyan alfabesi için tıklayınız.

Sanskrit alfabesi için tıklayınız.

Kiril alfabesi için tıklayınız.

Viking alfabesi için tıklayınız.

Mors alfabesi için tıklayınız.

Körler alfabesi, Braille alfabesi için tıklayınız.

Yorumlar (0)