Kiril Alfabesi, Kiril Alfabesinin ismi

Kiril Alfabesi

Kiril Alfabesi

Kiril alfabesi, gibi daha bir çok alfabeyi bilmeden önce alfabenin ne analama geldiğini bilmek gerekmektedir. Birinci bin yıldan beri alfabe oluşturmada bir çok faaliyet meydana gelmiştir. Hiyeroglif temelli 30 işaretli basit bir yazı kullanan, milattan önce 1800' e doğru, muhtemelen Asya kökenli olan Sinalı madencilerin çalışmaları alfabe oluşumunun önemli etkenlerinden bir tanesini teşkil etmektedir. Biblos'ta, Mısır'a Kenan dünyasının kaynaştığı resim yazısından yola çıkarak hece değeri ve sessiz harflere dayanan 75 işaretli sistemler meydana geldi.Asıl büyük yeniliği Ugarit yazıcıları yapmıştır. Ugarit alfabesi sadece Kenan dünyası ile sınırlı kalmanın yanında eski olarak bilinen Sami alfabesinin temelini teşkil etmektedir. İlk kez 11. yüzyılda lahdi üzerine kazılı metinlerle ortaya çıkmıştır. 22 işaretten meydana gelmenin yanında sessiz harf değerindedir. Bu sistem ise Aramlar ve Fenikelilerin seferleri ile birlikte Batı'ya, Kıbrıs ve Ege'ye taşınmıştır.

Kiril Alfabesi
 
Kiril Alfabesi; Makedonya, Bulgaristan, Sırbistan ve Rusya'da yaygın olarak Slav dillerinin yazımında kullanılan bir alfabe türüdür. En eski Slav kitaplarının yazımında kullanılan iki alfabeden bir tanesidir Kiril Alfabesi; diğeri ise Glagol Alfabesidir.
Kiril Alfabesi

Kiril yazı türü Metodius ve kardeşi Aziz Kiril tarafından 9. yüzyılın ikinci çeyreğinde meydana getirilmiştir. Kiril ve Metodius'un öğrencileri 9. yüzyıldan bugüne kadar Kiril alfabesini getirmiş olmanın yanında bugün: Beyaz Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Rusya, Kazakistan, Kırgızistan,Tacikistan, Moğolistan, Makedonya ve Sırbistan'da kullanılmaktadır.Orta Çağ Yunan (Bizans) alfabesinin temelinde geliştirilerek, Yunancada bulunmayan bir takım Slav seslerini de eklemişlerdir.
 
 
Rusya'da

 
Rusya'da bu alfabe ilk olarak Orta Çağın başlarında Büyük yazı harfleri olarak işlevsellik kazanmıştır. El yazısı olarak italik yazı türü daha sonra ki dönemlerde meydana getirilmiştir. 18. yüzyılda Büyük Peter Yunan harflerini çıkararak Kiril Alfabesini daha kolay ve anlaşılır hale getirmiştir. Kiril Alfabesi Slav Ortodoks ülkelerinde kullanılmaktadır. Türk Cumhuriyetlerinde Kazakistan ve Kırgızistan da da Kiril Alfabesi kullanılmaktadır. Ayrıca Başkontostan ve Yakutistan gibi daha bir çok Özerk Türk Cumhuriyetlerinde de Kiril Alfabesi kullanılmaktadır.

Kiril Alfabesi


Kiril alfabesi, Slav halkları tarafından yaygın olarak kullanılan, genellikle Slav dillerini yazmak için kullanılan bir alfabedir. Ama çarlık döneminde Rusya sınırları içinde bulunan Türk halklarına da benimsetilmeye çalışılan bir alfabe olmuştur. Bu çalışmaların ikinci aşaması Sovyetler Birliği döneminde gerçekleşmiş, devletin sınırları içinde bulunan diğer topluluklara ve Türk Cumhuriyetlerine Kiril alfabesini zorla kabul ettirme çalışmaları yapılmıştır. Böylece birçok farklı Kiril alfabesi ortaya çıkmıştır. Türkçe sesleri karşılamak amacıyla alfabeye bazı harfler eklenmiştir. Ama bu Cumhuriyetlerde kullanılan alfabeler aynı değildir. Hepsi Kiril alfabesine dayanıyor ve birbirlerine benziyor olsalar da farklı alfabeler olarak ortaya çıkmışlardır. Bu alfabeleri kullanan ülkelerin bir kısmı Latin alfabesine geçmiştir, bir kısmında Latin alfabesine geçmek için çalışmalar yapılmaktadır. Bazı Türk cumhuriyetlerinde ise Kiril alfabesi ile Latin alfabesi beraber kullanılmaktadır.

Kiril alfabesinin ismi


9.yüzyılda Moravya’da Slav dili ve dini konular üzerine çalışmalar yapan Kiril ve kardeşi Metodius’tan gelmektedir. Ama Kiril alfabesini geliştiren Kiril ve Metodius kardeşler değildir. Sonradan aziz ilan edilen, Avrupa’nın koruyucusu ve Slav önderleri gibi unvanlar alan kardeşlerin geliştirdiği alfabe Glagolit ya da Glagol olarak bilinen alfabedir. Yunan alfabesinden esinlenerek geliştirilen Glagolit alfabesi, 38 harften oluşuyordu. Bu alfabe Eski Slav diline uyumlu olacak şekilde geliştirilmişti ve öncelikli amacı İncil’i ve diğer dini metinleri Slav diline çevirmekti. Dolayısıyla Slav dili ile yazılmış olan en eski metinlerin bazıları Glagolit alfabesi ile yazılmıştır. Kiril alfabesi ise bu alfabeden esinlenerek ve alfabeyi geliştiren kardeşlerin öğrencileri ya da takipçileri olan kişiler tarafından hazırlanmıştır. Kiril alfabesini ortaya çıkartan kişinin Ohridli Clement olduğu, Kiril ve Metodius kardeşlerin öğrencisi olan bu kişinin öğretmenlerinin ismini alfabeye verdiği yolunda görüşler vardır. Kiril alfabesinin geliştirilmesi hakkında bir başka teori ise Preslav Edebiyat Okulunda 10.yüzyılda geliştirildiği yönündedir. Bu okul Bulgaristan’da bulunmaktadır. Kiril ve Metodius kardeşlerin görüşlerini kabul eden ve takipçileri olan kişiler, kardeşlerin ölümü sonrasında yetkililer tarafından atanan yeni misyoner tarafından Moravya’dan kovulmuşlardı. Bu kişiler hoş karşılandıkları Bulgaristan’a yerleşmişlerdi. Bulgaristan’da resmi dilin Slav dili olmasından sonra da dinlerini ve dillerini yaygınlaştıracak olan okullar açmışlardır. İşte Kiril alfabesinin oluşturulması hakkındaki teori, bu okullardan birisi olan Preslav Edebiyat Okulu’nda alfabenin geliştirildiği ve bu alfabeye kardeşlerin isminden esinlenen Kiril adının verildiği yönündedir.

Azerbaycan'da Kiril Alfabesi

Kiril alfabesine kullanıldığı ülkenin diline göre bazı eklemeler yapılır. Gerekli olmayan harfler de alfabeden çıkartılır.

 

Gelişim


Kiril alfabesi uzun bir dönem kullanılmasına rağmen çok fazla geliştirilmemiştir. Bunun nedeni ise Slav halklarının bahsedilen uzun süre boyunca siyasi bir güç olarak boy gösterememiş olmasıdır. Ama Rusya devleti ve çarlık dönemi ile birlikte önem kazanmış ve Kiril alfabesinde bazı iyileştirmeler yapılmıştır. 18.yüzyılın başlarında Büyük Peter yapılan değişiklik ile alfabede bulunan Yunan harfleri çıkartılmıştı. Böylece Kiril alfabesi daha kolay kullanılabilen, düzenli ve basit bir alfabe haline gelmişti. 1918 yılında yapılan bir başka iyileştirme ile de alfabede bulunan ve gereksiz olduğu düşünülen diğer harfler de çıkartılmıştı. Yapılan değişiklikler sonrası alfabe günümüzde kullanılan şeklini almıştır. Yine de tek bir Kiril alfabesinden söz etmek mümkün olmayabilir. Çünkü Rusça, Beyaz Rusça, Bulgarca, Ukraynaca, Pomakça ve Makedonca gibi pek çok Slav dili ve Kazakistan, Başkurdistan, Moğolistan, Kırgızistan, Tacikistan, Makedonya, Yakutistan gibi ülkelerde veya özerk bölgelerde kullanılan farklı diller Kiril alfabesi ile yazılmaktadır. Dolayısıyla Kiril alfabesi temel alınmış ama bu bölgelerde kullanılan dillerdeki sesleri karşılamak üzere alfabeye bazı harfler eklenmiştir. Dolayısıyla kullanılan Kiril alfabesi sayısı artmıştır. Ama bu durum normal olarak kabul edilebilir. Örneğin dünyanın en çok kullanılan alfabesi olan Latin alfabesi de benzer şekilde kullanıldığı dilin seslerini karşılamak üzere eklenen veya çıkartılan harfler nedeniyle farklı şekillerde oluşturulan birçok alfabeye esin kaynağı olmuştur.

Sonuç


Sonuç olarak dünyanın en çok kullanılan alfabelerinden birisi olan Kiril alfabesi, farklı şekillerde ve kullanıldığı dillerin ihtiyaçlarını karşılayacak şekle getirilmiştir. Günümüzde kullanılan Rus Kiril alfabesinde 33 harf bulunmaktadır. Bu harflerin 10 tanesi ünlü harf, 21 tanesi ünsüz harf ve 2 tanesi de tonlama işareti olarak kullanılan harflerdir. Ama örneğin Makedonca yazmak için kullanılan Kiril alfabesi 31 harften oluşmaktadır. Farklı dillerde kullanılan Kiril alfabeleri, dilin özelliklerine göre eklenen ya da çıkartılan harfler nedeniyle genellikle 30 harfin üzerinde harf sayısına sahip olan alfabelerdir. Kiril alfabesi dünyanın en çok kullanılan alfabelerinden birisi olmasına rağmen, kullanan kişi sayısı giderek azalmaktadır. Özellikle Slav halkları içinde olmayan ya da Müslüman halklardan oluşan vatandaşlara sahip olan ülkeler, kullanmakta oldukları Kiril alfabesini bırakarak Latin alfabesine geçiş yapmaktadırlar. Orta Asya Türk Cumhuriyetlerinin yanı sıra Makedonya da alfabesini değiştirme çalışmaları yapan ya da Kiril alfabesi ile birlikte Latin alfabesini kullanmaya başlayan ülkelere örnek olarak gösterilebilir. Bu ülkelerin yanı sıra halkının dini Tibet Budizmi olarak görünen ve Kiril alfabesini kullanan Moğolistan gibi ülkelerin de yakın dönemde Kiril alfabesini kullanmayı bırakacağı söylenebilir.

Göktürk alfabesi için tıklayınız.

Türk dünyasında kullanılan alfabeler için tıklayınız.

Kazak alfabesi için tıklayınız

Kırgız alfabesi için tıklayınız.

Osmanlı alfabesi için tıklayınız.

Rus alfabesi için tıklayınız.

Tatar alfabesi için tıklayınız.

Sağır-Dilsiz alfabesi için tıklayınız.

Bulgar alfabesi için tıklayınız.

Çin alfabesi için tıklayınız.

Yunan alfabesi için tıklayınız.

Enokyan alfabesi için tıklayınız.

Sanskrit alfabesi için tıklayınız.

Kiril alfabesi için tıklayınız.

Viking alfabesi için tıklayınız.

Mors alfabesi için tıklayınız.

Körler alfabesi, Braille alfabesi için tıklayınız.


Yorumlar (0)