En eski alfabeler, tüm alfabeler, eski alfabeler

Tarih, yazının icadıyla birlikte ortaya çıktığı kabul edilen bir bilimdir. Yazının icadı ise aynı zamanda alfabelerin kullanılmaya başlaması anlamına gelir. Dolayısıyla tarihteki ilk alfabenin yazıyı icat ettikleri kabul edilen Sümerler tarafından bulunduğu ve onların kullandıkları çivi yazısı olduğu söylenebilir. Tarihi olarak kendisinden sonra gelen yazı sistemlerine öncülük yapan, esin kaynağı olan alfabeler şu şekilde sıralanabilir:

1.) Sümer Çivi Yazısı

İdeogram adı verilen şekillerle (harf ya da hece yerine doğrudan fikri işaret eden şekiller) yazılan ilk çivi yazısı örnekleri M.Ö.3200 yıllarından kalmıştır. Yaklaşık 5 bin yıllık tarihe sahip olan bu yazı sistemi, tarihte kullanılan ilk alfabe olarak değerlendirilebilir. Ama bu yazı sisteminin fonetizasyon aşamasından geçmesi ve kelimelerin içerdikleri ses değerleri ile okunmaya başlanması yaklaşık olarak M.Ö. 3. binyılın başlarına gelmektedir.

M.Ö.3000 civarında kullanılan kelime yazısı sonraki yüzyıllarda gelişmeye devam etti ve M.Ö. 2700’lü yıllar civarında daha gelişmiş bir kelime -hece yazısı sistemi haline geldi. Söz konusu yazı sistemi bu dönemlerde hece işaretleri, determinatifler ve logogramlarla yazılan bir yazı sistemi, alfabe özellikleri taşıyan bir sistem haline gelmişti.

Sümerlerden sonra gelen diğer Mezopotamya Uygarlıkları da bu yazı sisteminden esinlenerek oluşturdukları alfabeleri kullanarak kendi dillerini yazılı hale getirmişlerdir. Bu uygarlıklar arasında Asur, Babil, Elam, Akad, Hitit gibi tarihte önemli yerleri bulunan uygarlıklar bulunmaktadır.

2.) Mısır Hiyeroglifleri

Mezopotamya’daki bazı uygarlıklar ve Girit Uygarlığı tarafından da kullanılmış olan hiyerogliflerin bilinen ilk örnekleri Mısır hiyeroglifleridir. Mısır hiyeroglifleri kullanılarak Mısırlılar tarafından yazılmış olan ilk yazı örnekleri 5 bin yıl kadar öncesine gitmektedir. M.Ö. 2900 yılı civarında kullanılmaya başladığı tahmin edilen ve 700 civarında sembol kullanılarak yazılan Mısır hiyeroglifleri, halktan ziyade kâtipler ve rahipler tarafından oluşturulan metinlerdir. Bu alfabenin kullanıldığı en son yazıtın yapım tarihinin M.S. 394 yılı olduğu düşünülürse, üç bin yıldan daha uzun bir süre kullanıldığı anlaşılabilir.

Modern alfabelerin atası olduğu kabul edilen Fenike Alfabesi de Mısır hiyerogliflerinden esinlenerek oluşturulmuş olan bir yazı sistemidir. Ama Mısırlılar tarafından bulunan ve kullanılan hiyerogliflerden (yaklaşık olarak) 2 bin yıl sonra kullanılmaya başlamıştır.

3.) Çin Alfabesi

Çince olarak isimlendirilen dile uygun özellikler taşıyan bu yazı sistemi aslında bilinen anlamıyla bir alfabe olarak nitelendirilemez. Yaklaşık 3500 yıllık geçmişe sahip olan yazı sistemi, her kelimeyi ifade etmek için kullanılan binlerce karakterden oluşmaktadır. Halktan normal bir Çinli 3000 kadar karakter bilirken, iyi eğitim almış bir Çinli en az 5000 karakter bilmektedir.

Kore, Japonya, Vietnam gibi genellikle Güneydoğu Asya’da bulunan ülkelerin yazı sistemlerine örnek olan Çin Alfabesi, en çok kullanılan, en eski ve etrafındaki uygarlıkları en fazla etkileyen alfabeler arasında bulunmaktadır.

4.) İlk Keldani Alfabesi

Mezopotamya halkları arasında bulunan Keldaniler tarafından kullanılan ilk Keldani Alfabesi, tarihi açıdan çok büyük etkileri olan bir alfabe olarak kabul edilmese de, M.Ö. 14. Yüzyılda oluşturulması nedeniyle en eski alfabeler arasında yer almayı hak etmektedir.

5) Göktürk Alfabesi

ilk yazılı kaynakları m.ö 2.250 yıllarını gösterse de en az 10 bin yıllık bir tarihi geçmişe sahip olduğu düşünülmektedir.

Türklerin ve Ural-Altay topluluklarının alfabesidir.

5.) Ugarit Alfabesi

Etkileri bakımından listedeki diğer alfabeler kadar öne çıkmayan Ugarit Alfabesi, M.Ö.13. yüzyıl sıralarında kullanılmaya başlayan bir yazı sistemi olduğu için tarihin en eski alfabeleri arasında yer almaktadır.

30 harfli Ugarit Alfabesi, çivi yazısına benzemesine rağmen günümüzde kullanılan alfabelerin çoğu gibi sesleri gösteren harflerden oluşuyordu. Günümüzdeki yazı sistemlerinde olduğu gibi harflerin yan yana gelmesiyle kelimelerin oluşmasına sağlayan Ugarit Alfabesi, döneminde ve sonrasında yarattığı etkileri kısıtlı olmasına karşılık, Modern Alfabelerin ilk örneği olarak kabul edilebilir.

6.) Fenike Alfabesi

Modern alfabelerin atası olarak kabul edilen yazı sistemidir. Günümüzde dünyanın büyük çoğunluğu tarafından kullanılmakta olan Latin alfabesi, Kiril alfabesi, Arap alfabesi gibi sayısız alfabeye esin kaynağı olduğu kabul edilir. Yaklaşık olarak M.Ö.1000 yılı dolaylarında kullanılmaya başlamıştır. 22 harften oluşan Fenike Alfabesi, tüm Akdeniz havzasında bulunan Fenike kolonileri sayesinde o dönemdeki dünyada yaşayan nüfusun büyük bir bölümüne ulaşmıştı.

7.) Antik-İbranî Alfabesi

Fenike alfabesinden etkilenen diğer yazı sistemleri gibi M.Ö.2000 sonrasında gelişmeye başlayarak yaklaşık M.Ö. 9-10. Yüzyıl civarında son şeklini almıştır. M.Ö. 500 yıllarında gerçekleşen Babil sürgünüyle birlikte ‘kare’ Arami Alfabesi kullanılmaya başlayınca bırakılan bir alfabedir.

8.) Arami Alfabesi

Çoğu kişi tarafından dünyada kullanılan ilk dil olduğu düşünülen Aramiceyi yazmakta kullanılan Arami Alfabesi, M.Ö. 9. Yüzyılda kullanıldığı tespit edilmiş olan bir yazı sistemidir.

9.) Güney Arap Alfabesi

M.Ö. 9. Yüzyılda kullanılan ama etkisi sınırlı olan yazı sistemlerinden birisidir.

10.) Yunan Alfabesi

Fenike Alfabesinin ‘Antik Yunanca’ olarak isimlendirilen dile uyarlanması sonucunda ortaya çıkan yazı sistemidir. M.Ö. 9. yüzyılda kullanılmaya başlayan Yunan Alfabesi, döneminde öne çıkan ve günümüzde de etkilerini sürdüren Antik Yunan Uygarlığı sayesinde dünyanın en çok tanınan alfabelerinden birisidir. Latin Alfabesi, Kiril Alfabesi, Kıpti Alfabesi gibi farklı yazı sistemleri de Yunan Alfabesi örnek alınarak hazırlanan yazı sistemleridir. Alfabelere adını veren ‘alphabet’ sözcüğü, bu alfabenin ilk iki harfi olan ‘A’ Alfa ve ‘B’ Beta harflerinin yan yana getirilmesiyle oluşturulan bir sözcüktür.

11.) Eski İtalik Alfabe

M.Ö. 7-8. yüzyıllarda Etrüsk dilini yazılı hale getirmek için kullanılan alfabenin farklı versiyonları, İtalya’da yaşayan diğer bazı topluluklar tarafından da kullanıldı. Başta 26 harf olan sonraki dönemlerde 22 harfli olarak kullanılan alfabe, M.Ö. 2. yüzyıla kadar yararlanılan bir yazı sistemiydi.

12.) Latin Alfabesi

Türk-Latin Alfabesi

M.Ö.7-8. Yüzyıllarda Yunan Alfabesi üzerinde bazı değişiklikler yapılarak oluşturulmuştur. Başlangıçta ‘A, B, C, D, E, F, Γ, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X.’ şeklinde kullanılan 21 harften oluşuyordu. M.Ö. 3. Yüzyılda ise “Z” ve “Y” harfleri kullanılmaya başlamış, “Γ “ (gamma) harfinin yerine ise  “G” harfi bulunmuştu. Böylece 23 harfli ve ‘A, B, C, D, E, F, G, H, I, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, T, V, X, Y, Z’ karakterlerinden oluşan bir alfabe haline gelmişti. Günümüzde milyarlarca kişinin kullandığı, dünyanın en çok kullanılan yazı sistemi durumunda bulunmaktadır. Ama bu alfabeyi kullanan uygarlıklar, kullandıkları dilin içinde yer alan bazı sesleri ifade etmek için bazı karakterler eklemişler ya da çıkartmışlardır. Örneğin Türk Alfabesi ‘A B C Ç D E F G Ğ H I İ J K L M N O Ö P R S Ş T U Ü V Y Z’ şeklinde 29 harf olarak düzenlenmiş olan Latin Alfabesidir.

Sonraki Dönemler

M.Ö. 6. Yüzyılda kullanılan Sameyri alfabesi, M.Ö. 3. Yüzyıl tarihli İbrani alfabesi,  M.Ö. 2-3. yüzyıl sonrasında Orhun alfabesi,  M.Ö. 3. Yüzyılda kullanılmaya başlayan Brahmi alfabesi ve Meroitik yazısı da milattan önce olarak belirtilen tarihlerde kullanılmaya başlayan alfabelerdir. Günümüzde en çok kullanılan alfabeler arasında yer alan Arap Alfabesi (4. Yüzyıl) ve Kiril Alfabesi (10. Yüzyıl.)daha yakın tarihlerde kullanılmaya başlamışlardır. Bunların yanında tarihte önemli etkileri olan Pehlevi Alfabesi (224), Avesta Alfabesi (3. Yüzyıl.), Devanagari alfabesi (12. Yüzyıl), Tay alfabesi (13. Yüzyıl), Runik yazı (2. Yüzyıl), Ermeni alfabesi  (405), Gürcü alfabesi (5. Yüzyıl), Ogham (6. Yüzyıl), Hangul (1446) ve Cree (1840) gibi yazı sistemleriyse milattan sonra olarak ifade edilen devirlerde kullanılmaya başlanan diğer alfabelerdir.

ABECELER (ALFABELER) İÇİN TIKLAYINIZ